وَيَمْكُرُ اللّه وَ اللّهُ خَيْرُ الماكِرينَ) (انفال/30).

«مكر مىورزند، خدا نيز حيله مىورزد خدا بهترين حيله ورزان است».

مقام خدا پيراسته تر از آن است كه از در مكر و حيله وارد شود ولى چون بازتاب اعمال آنان به زودى دامن آنان را مى گيرد به خاطر همرنگى در سخن، چنين بازتاب را حيله خوانده است. روى اين اصل تعجب نخواهيد كرد كه چرا در اين آيات به بتهايى كه فاقد شعورند ضمير ذوى العقول بازگشته است.

اوّلاً: ذات خدا جامع هر نوع كمال است از اين جهت در مورد او لفظ «من» و ضمير «هو» به كار رفته است و به خاطر مشاكله، درباره بتها نيز همان دو لفظ را به كار برده و فرموده است:(أَفَمَنْ يَخْلُقُ كَمَنْ لاَ يَخْلُق أَفَلا تَذَكَّرُونَ). (نحل/17)

روى همين مشاكله در آيه بيستم نيز لفظ «الذين يدعون ـ يخلقون» به كار رفته است.

ثانياً: مشركان و بت پرستان آنها را موجودات مقدس و پيراسته از نقص و عيب و مدبر جهان و داراى حق شفاعت مى دانستند به خاطر حسن تخاطب الفاظ ذوى العقول در آنها به كار برده است اين[1] نوع استعمال در قرآن بسيار وارد است و در آيات ديگرى كه بعداً مورد بررسى قرار مى گيرد ملاحظه خواهيد فرمود.

6. مرجع ضميرها «يشعرون، يبعثون» يكى است يا دوتا؟

پاسخ

بدون ترديد مرجع ضمير «يشعرون» بتها است ولى مرجع ضمير «يبعثون»