اسم الکتاب : قرآن و قرآن پژوهي المؤلف : خرمشاهی، بهاءالدین الجزء : 1 صفحة : 50
) صرف 4 ) اشتقاق 5 , 6 , 7 ) معانى و بيان و بديع 8 ) علم قرائت [ و
اختلاف قراآت ] 9 ) اصول دين [ و توسعا علم كلام ] 10 ) اصول فقه 11 )
شناخت اسباب نزول 12 ) شناخت ناسخ و منسوخ 13 ) فقه 14 ) احاديثى كه مجمل و
مبهم را بيان [ و روشن ] مى كند. 15 ) علم موهبت ; و آن علمى است كه خداى
تعالى به كسى كه به آنچه دانست عمل كند , به ارث مـى سپارد و اشاره به همين
است حديث هر كس به آنجه مى داند عمل كند , خداوند علم آنچه نمى داند را به
او خواهد سپرد. ( تـرجـمـه اتـقان , 2/570 ـ 572 ) و به دنبالش مى افزايد
كه هر كس بدون شناختن اين علوم و فنون اقدام به تفسير قرآن كند , تفسير به
راى كرده است ; كه از آن نهى شده است . مصادر تفسير : عبارت است از الف )
خود قرآن ( چنانكه گفته اند القرآن يفسر بعضه بعضا ) كه چه بسيار آيه هايى
كه دربردارنده تفصيل براى اجمال آيه ديگر , يا تخصيص براى اطلاق آن است . ب
) سنت رسول اللّه (ص ) و در عرف شيعه سنت معصومين عليهم السلام . اهل سنت
قول صحابى و قول تابعى را نيز جزو مصادر تفسير مى شمارند. شيعه در پذيرفتن
احاديث تفسيرى از صحابه و تابعين تسامح بيشترى دارد تا ساير احاديث آنان . و
احاديث تفسيرى صحابه اى چون ابن عباس و ابن مسعود و تابعانى چون مجاهد و
سعيد بن جبير را به حسن قبول تلقى مى كند. تاويل , لغتا از اول به معناى
رجوع است ( قاموس ). اين كلمه در قرآن مجيد به كار رفته است ( آل عمران , 7
; نساء , 59 و چند آيه ديگر ). در قرون اوليه بين تفسير و تاويل فرقى
نبوده است . چـنانكه حتى طبرى همواره در تفسير خود از كلمه تاويل استفاده
مى كند و مرادش همان تفسير است . غزالى در مستصفى مى نويسد : تاويل گاه در
تاويل كلام و معنى به كار مى رود. چنانكه در مورد آيات متشابه , و گاه در
تاويل رؤيا و احلام , چنانكه در قصه يوسف هست , و گاه در تـاويل اعمال
,چنانكه در قصه موسى با رجل صالح ( خضر ) هست , و اصطلاحا عبارت است از
اخـراج
اسم الکتاب : قرآن و قرآن پژوهي المؤلف : خرمشاهی، بهاءالدین الجزء : 1 صفحة : 50