و نيز در زمان آباقاخان جدول نجومى مشهور به ايلخانيان را كامل ساخت چنانكه انتظار ميرفت «نصير الدين» تمايل زياد به مباحث «مناظر و مرايا» داشت.

و درباره «انعكاس نور» كتاب مناظر اقليدس را كه قبلا (الكندى) ترجمه كرده بود ترجمه كرد.

او اصلا يك هندسه‌دان بتمام‌معنى بوده است، و در تأييد روشهاى اقليدس پافشارى ميكرد، طوريكه ميخواست اغلب قضايا را براههاى مختلف به اثبات برساند، نظير قضيه «عروس» يا (تساوى مجذور وتر، مثلث قائم الزاويه)

يا مجموع «مجذورين» دو ضلع ديگر كه به بيشتر از چهل (40) راه آنرا اثبات كرده است.

و ثانيا كوشش ميكرد تا نقص عمده اين دستگاه منطقى را رفع سازد چون نميتوانست تحمل چنين نقصى را در چنين دستگاهى بكند.

و آن نقص اينست كه دستگاه هندسى «اقليدس» متكّى به اين مسئله اصلى است «:

كه از يك نقطه بيش از يك خط نميتوانست بموازات خط ديگرى رسم كرد»

و آنوقت خود اقليدس نتوانسته بود آنرا اثبات كند. (اچ. جى، جى. وينتر)[1]

«بنآء رصد مراغه كه پنجاه و هفت سال از جلوس چنگيز خان گذشته هلاكو خان بفرمود تا خواجه نصير الدين محمد طوسى باتفاق حكمآء اربعه: مؤيد الدين عرضى و فخر الدين مراغى و فخر الدين خلّاطى و نجم الدين دبيران قزوينى رصد ايلخانى را در مراغه بنا نهادند»[2]

به نام خواجه نصير الدين‌

ناگفته نماند كه ستاره‌شناسان اروپا دهنه آتش‌فشانى «كاس» در كره ماه را كشف و براى قدردانى، و سپاس‌گذارى از خدمات شايان خواجه نصير الدين طوسى (597-

[1]به ص 260/ 5/ اقوال الائمه رجوع شود- خواجه نصير- مثلثات‌

[2]مجمل التواريخ فصيحى/ 2/ 326