مقدار بسيارى از كتب نفيسه قديم و جديد را در آن‌جا جمع‌آورى نمود و خود خواجه در مقدمه زيج ايلخانى كه بنام هولاكو تأليف كرده در مقاله اول زيج مذكور كه در كتابخانه آستانه ملاحظه نموديم ببناى رصدخانه مراغه و جمع‌آورى كتابخانه براى تأسيس كتابخانه اشاره مينمايند.

براى توضيح مقصود نفس عبارت وى را نقل مى‌نمائيم:

خواجه فرمود:

«هولاكو همدان را قهر كرد و بغداد را بگرفت، و خليفه را برداشت، تا حدود مصر بگرفت، و كسانيكه ياغى بودند نيست كرد. و هنرمندان را همه نوع بنواخت و بفرمود تا هنرهاى خود را گشاده و رسمهاى نيكو نهادند، و اين بنده:

«نصير» كه از طوسم، و بولايت همدان افتاده بودم، از آنجا بيرون آورده و رصد ستارگان فرمود، و حكما را كه فن رصد ميدانستند چون مؤيد الدين العرضى كه بدمشق بود، و فخر الدين مراغى كه به موصل بود و فخر الدين اخلاطى كه بتفليس بود، و نجم الدين دبيران كه بقزوين بود از آن ولايت طلبيد و زمين مراغه را رصد اختيار كردند، و بفرمود تا كتابها از بغداد و شام و موصل بياورند».

از كتاب مزبور چنين معلوم ميشود كه در سال 657 ه شروع بساختن رصدخانه مراغه شده و از كشكول ميبدى و تاريخ گزيده معلوم ميشود كه در همين سال هم تمام شده است.

جرجى زيدان: در جلد دوم تاريخ آداب اللغة مينويسد كه قسمت مهم آن كتابخانه كتابهاى بغداد و شام و جزيره بوده كه در فتنه تاتار غارت شده است و تعداد آن بالغ بر چهارصد هزار جلد ميگردد.

زيج خواجه‌

و باز جرجى زيدان مينويسد: (زيج حاكم بامر الله فاطمى) پادشاه مصر كه در اواخر قرن چهارم هجرى بر كوه «المقطم» بنا نموده بود محل اعتماد ستاره‌شناسان بوده تا