نصر بن يعقوب دينورى‌

(متوفى بعد از سال 397) وى در عهد خلافت قادر باللّه خليفه عباسى و آل بويه شهرت يافت و كتابى بنام تعبير قادرى بنام خليفه تأليف كرد.

بيرونى در كتاب جماهر نزديك بچهل مرتبه از او ياد كرده و از كتاب او استفاده نموده است و كتاب وى مسلما يكى از مآخذ عمده او در تاليف كتاب جماهر بوده است. در موضعى از او نقل كند كه «معز الدوله احمد بن بويه نگين الماسى كه سه مثقال وزن او بود بخدمت برادرش حسن ركن الدوله به هديه فرستاد.»[1] خواجه طوسى هم در دو سه موضع از اين رساله مطالبى از او نقل كرده اما روشن نيست كه مستقيما و بى‌واسطه از كتاب او استفاده نموده يا از كتاب جماهر گرفته است.

عتاب جوهرى.

در زمان خلافت متوكل باللّه خليفه عباسى باوج شهرت خود رسيد و بدربار خلافت راه يافت. بيرونى در كتاب جماهر از او چنين ياد كرده است كه «در روز عيد مهرجان بختيشوع طبيب، ملعقه (چمچه) زبرجدى كه بوزن هشت مثقال بود بمتوكل خليفه هديه كرد، خليفه از ديدن او اعجاب بسيار نمود و عتاب جوهرى را بخواست تا آنرا بها كند وى از تقويم و بها كردن آن اظهار عجز نمود و از قيمت نمودن خوددارى كرد و گفت چنين جواهرى را نمى‌توانم بها تعيين كنم.»[2]

بيرونى يكى از جواهرشناسان را بنام بشر بن شاذان ياد كرده است كه در ميان جواهرشناسان كسى بنام (بشر) شناخته نشد و محمد بن اسحاق معروف بابن النديم در كتاب فهرست از شخصى بنام محمد بن شاذان جوهرى ياد كرده و كتابى باسم «كتاب الجواهر و اصنافه» باو نسبت داده و گويد «آنرا براى معتضد خليفه ساخته است» چون پيشه هردو جوهرى و نام پدر هم‌

[1]كتاب الجماهر بيرونى ص 97 و اسماء المؤلفين ج 2 ص 490

[2]كتاب الجماهر ص 165