مقدمه چنين آمده است: «منتخداى تعالى را كه همه جهان را از آفتاب برآمدن تا آفتاب فرورفتن به
پادشاه روى زمين خلد اللّه ملكه و مهد عدله داده است.»
و بعد چنين: «كهاين طرف آب جيحون تا بنهايت مغرب كه واسطه ممالك عالم است ببرادر
خود پادشاه جهان ادام اللّه عظمته سپرد»
از اين عبارات پيداست كه مقصود از پادشاه روى زمين «منكوقاآن 648- 656» است، و اوست كه برادر
خود هلاكو را بايران فرستاد، بنابراين تأليف كتاب مسلما در ايام زندگى منكوقاآن
صورت گرفته پس تأليف اين رساله پس از خلاصى خواجه از قلاع اسماعيليه و قبل از مرگ
منكوقاآن يعنى بين سالهاى 654 كه سال تسليم خور شاه پادشاه اسماعيليه است و 657 كه
تاريخ فوت منكوقاآن است بايد باشد.
مآخذ كتاب
خواجه در اين كتاب ذكرى از مآخذى كه از آنها بهره برده نكرده و در
مقدمه همين قدر گفته است «ازگفتار حكماء متقدم و آنچه اين بنده را به تجربه معلوم شده بود بحكم
ممارست و آنچه از معتمدان و اصحاب تجارب بطريق تسامع معلوم شده است بدان الحاق
كرد».
اما از مطالعه كتاب بخوبى پيداست كه مأخذ عمده وى در ترتيب اين
رساله كتاب جماهر بيرونى بوده است و مسلما هنگام تأليف آنرا در نظر داشته و از آن
بهره برده است. و آنچه را از حكما و دانشمندان ديگر مانند يعقوب كندى و نصر دينورى
و محمد زكرياى رازى نقل نموده عينا همان منقولات بيرونى است كه در كتاب جماهر ديده
مىشود.
كتاب الجماهر فى معرفة الجواهر بيرونى از كتب بىنظيريست كه در علم
جواهرشناسى تأليف شده است. بيرونى در جمع اين كتاب مآخذ بسيارى از كتابهاى اين فن
را در دست داشته است. و غير از كتب تفسير و دواوين شعراى تازى و فارسى و كتابهاى
تاريخ و جغرافى كه بنام هريك اشاره كرده از كتب چندى