3. علم به معناى سوم‌، آن چيزى است كه به واسطه آن قادر بر احضار منكشفات بالذات در نزد خود هستيم.

وى پس از بيان ابحاث مذكور و همين‌طور معانى سه‌گانه علم، به پاسخگويى از اشكالاتى كه در اين زمينه وارد آمده، مى‌پردازد كه ما به ذكر دو مورد از آنها اكتفا مى‌كنيم:

اشكال أوّل: مستشكل مى‌گويد: همان‌طور كه گفتيد صيغه عالم از علم مشتق مى‌گردد. بنابراين، واجب است كه علم قائم به عالم باشد. پس صحيح نيست كه علم را عين عالم و همچنين عين معلومى كه مباين با عالم است بدانيم، در حالى كه شما علم و عالم و معلوم را واحد مى‌دانيد.

پاسخ: اشتقاق صيغه عالم از علمى كه به معناى انتزاعى و مصدرى است، صحيح است و نه از علم حقيقى كه اين علم همانا مى‌تواند عين عالم و عين معلوم بالذات باشد و ما در علم حقيقى علم و عالم و معلوم را واحد مى‌دانيم. پس اگر شما بخواهيد صيغه عالم را از علم حقيقى اخذ كنيد، در واقع اشتقاق شما يك اشتقاق جعلى خواهد بود و اشتقاق جعلى به معناى آن چيزى است كه به او علم حقيقى را نسبت داده‌ايم.

اشكال دوم: مستشكل مى‌گويد: چگونه ممكن است علم بارى تعالى امر واحدى باشد، در حالى كه او به امور غير متناهى علم دارد؟

پاسخ: اين امر در علم اجمالى بارى تعالى جائز است و مستلزم كثرتى در ذات بارى و علم او نمى‌گردد.

4- إثبات حيات واجب تعالى‌

مسئله سوم درباره حيات بارى تعالى است. همان‌طور كه مى‌دانيد جمهور عقلا در حىّ بودن حقّ تعالى اتفاق نظر دارند و صرفا اختلاف در تفاسيرى است كه از