داشته‌اند با فرهنگ و دانش و دعوت شايسته، به مقابله آنها برخيزند. اما چنين كارى در صورتى كه دانشمندان اسلامى و كتابهاى علمى آنان از بين مى‌رفت، امكان‌پذير نبود. ازاين‌رو خواجه نصير الدين طوسى، رصدخانه مراغه را وسيله‌اى براى گردآورى شمار زيادى از دانشمندان و حفظ جان آنان كرد، همچنان كه در جهت حفظ گردآورى كتابهاى علمى دانشمندان تلاش نمود. نتيجه اين حركت آن شد كه روند جريانات طور ديگرى رقم به خورد و مغولها تبديل به مسلمانانى مدافع اسلام شوند».[1]

دكتر مصطفى جواد مى‌گويد:

«خواجه نصير الدين طوسى خود را به هلاكو خان نزديك كرد تا اولا: جان خودش را نجات دهد ثانيا: معجزه قرن هفتم را بيافريند يعنى: نشر علوم در شرق و تأسيس اولين آكادمى علمى به معناى علمى جديدى كه از كلمه‌eimedaca فهميده مى‌شود و برپايى بزرگترين رصدخانه شناخته شده در شرق و ايجاد اولين دانشگاه حقيقى از نوع امروزى آن‌كه كلمه‌

[1]دكتر جعفر خصباك، وضع مسلمانان در اوان حمله مغول را چنين توصيف كند: در آن زمان اكثر مسلمانان ارزشهاى معنوى را كه امروزه ايدئولوژى مى‌گويند و يكديگر را به هم پيوند مى‌دهد، از دست داده بودند. در آن عصر، اسلام به مثابه مهم‌ترين عامل وحدت‌بخش و بسيج توده‌ها، به يك فرهنگ و روش زندگى صرف تبديل شده، قدرت انقلابى قبلى خود را از دست داده، بر اكثر مسلمانان روحيه تسليم در مقابل قضا و قدر مستولى شده بود.

به نظر ما اين، همان چيزى است كه خواجه نصير الدين طوسى به درستى دريافته بود. لذا براى دگرگونى و ايجاد انقلاب در جامعه مسلمانان برنامه‌ريزى كرد و به اهداف و مقاصدش دست يافت.