ششم معرفت اجسام ناميه و نفوس و قواى آن و آنرا علم نبات خوانند

هفتم معرفت احوال اجسام متحركه بحركت ارادى و مبادى حركات و احكام نفوس و قواى آن و آنرا علم حيوان خوانند.

هشتم معرفت احوال نفس ناطقه انسانى و چگونگى تدبير و تصرف او در بدن و غير بدن و آنرا علم نفس خوانند و فروع علم طبيعى نيز بسيار بود مانند علم طب و علم احكام نجوم و علم فلاحت و غير آن.

و اما علم منطق كه حكيم ارسطاطاليس آنرا تدوين كرده است و از قوه بفعل آورده است مقصور است بر دانستن كيفيت چيزها و طريق اكتساب مجهولات پس در حقيقت آن علم بمنزله آلات و ادوات است تحصيل ديگر علوم را اينست تمامى اقسام حكمت نظرى.

و اما حكمت عملى و آن دانستن مصالح حركات ارادى و افعال صناعى نوع انسانى بود بر وجهى كه مؤدى بود بنظام احوال معاد و معاش ايشان و مقتضى رسيدن بكمالى كه متوجه‌اند بسوى آن و آنهم منقسم ميشود بدو قسم يكى آنكه راجع بود با هر نفسى بانفراد.

و ديگر آنكه راجع بود با جماعتى بمشاركت و قسم دوم نيز منقسم ميشود بدو قسم: يكى آنكه راجع بود با جماعتى كه ميان ايشان مشاركت بود در منزل و خانه.

و ديگرى آنكه راجع بود با جماعتى كه ميان ايشان مشاركت بود در شهر و ولايت بل اقليم و مملكت پس حكمت عملى نيز سه قسم بود.

اول را تهذيب اخلاق خوانند.

دوم را تدبير منازل.

سوم را سياست مدن و ببايد دانست كه مبادى مصالح اعمال و محاسن افعال نوع بشر كه مقتضى و متضمن نظام امور و احوال ايشان بود در اصل‌