صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 2، ص 175.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص (259-258).

شهابى، محمود، تقريرات اصول، جزء 2، ص 61.

حكيم، محمد سعيد، المحكم فى اصول الفقه، ج 2، ص 233.

محقق داماد، مصطفى، مباحثى از اصول فقه، ج 2، ص 119.

طباطبايى قمى، تقى، آراؤنا فى اصول الفقه، ج 1، ص 128.

شيرازى، محمد، الوصول الى كفاية الاصول، ج 2، ص 7.

اصفهانى، محمد حسين، نهاية الدراية فى شرح الكفاية، ج 1، ص 159.

اصفهانى، محمد حسين، بحوث فى الاصول، ص 133.

فاضل تونى، عبد الله بن محمد، الوافية فى اصول الفقه، ص 219.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 14.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 2، ص 201.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 1، ص 261.

ميرزاى قمى، ابوالقاسم بن محمد حسن، قوانين الاصول، ج 1، ص 101.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 245.

عراقى، ضياء الدين، مقالات الاصول، ج 1، ص 289.

عراقى، ضياء الدين، نهاية الافكار، ج 1، ص 258.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 2، ص 165و(322-321).

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 4، ص (480-433).

سبزوارى، عبدالاعلى، تهذيب الاصول، ج 1، ص 203.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 1، ص 212.

انصارى، مرتضى بن محمد امين، مطارح الانظار، ص 37.

مقدمه وجوب

مقدمه دخيل در وجوب ذى المقدمه

مقدمه وجوب، مقدمه اى است كه وجوب ذى المقدمه به آن بستگى دارد; يعنى تا مقدمه موجود نگردد، ذى المقدمه اتصاف به وجوب پيدا نمى كند; برخلاف مقدمه وجود كه اتصاف ذى المقدمه به وجوب، به آن بستگى ندارد، ولى وجود ذى المقدمه در خارج بر آن متوقف است; براى مثال، استطاعت نسبت به حج، مقدمه و شرط وجوب محسوب مى گردد و تا مكلف تمكن مالى خاص (استطاعت) پيدا نكند حج بر او واجب نمى گردد. هم چنين، عقل، قدرت و بلوغ كه شرايط عامه تكليف مى باشد، نسبت به همه واجبات، مقدمه وجوب محسوب مى گردد و تكليف وجوبى متوجه شخص غير عاقل، غير قادر و غير بالغ نمى گردد.

اصوليون، مقدمه وجوب را از بحث ملازمه بين مقدمه و ذى المقدمه از جهت حكم شرعى خارج مى دانند، زيرا پيش از اين كه مقدمه وجوب تحقق پيدا كند، ذى المقدمه وجوبى ندارد تا بحث شود كه آيا حكم وجوب ذى المقدمه به مقدمات سرايت مى كند يا نه، و پس از تحقق مقدمه وجوب، ذى المقدمه واجب مى گردد و سخن گفتن از سرايت وجوب از واجب به مقدمات، تحصيل حاصل است.

نكته:

واجب را نسبت به مقدمات وجوب، واجب مشروط گويند. درباره واجب مشروط دو ديدگاه وجود دارد:

1. ديدگاه مشهور، كه اصل وجوب را به حصول مقدمات وجوب مشروط دانسته و معتقد است تا زمانى كه اين مقدمات و شروط، حاصل نشود، وجوب و تكليفى در كار نيست;

2. ديدگاه مرحوم «شيخ انصارى»، كه اصل وجوب را مشروط نمى داند، بلكه آن را مطلق شمرده و اين شرايط را، شرايط واجب دانسته و آنها را دو قسم مى كند:

أ) شرايطى كه مفروض الحصول و التحقق مى باشد; يعنى اگر خودبه خود حاصل شد، انجام ذى المقدمه واجب مى گردد، مانند: فرا رسيدن وقت نسبت به نماز.

ب) شرايطى كه بر مكلف لازم است آنها را تحصيل كند، مانند: وضو نسبت به نماز، يا پيمودن راه نسبت به حج.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 1، ص 358.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 2، ص (177-175).

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 236.

سجادى، جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، ج 4، ص 339.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 254.

عراقى، ضياء الدين، نهاية الافكار، ج 1، ص 292.

شهابى، محمود، تقريرات اصول، جزء 2، ص 66.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 257.

حكيم، محمد سعيد، المحكم فى اصول الفقه، ج 2، ص 119.

طباطبايى قمى، تقى، آراؤنا فى اصول الفقه، ج 1، ص 132.

ميرزاى قمى، ابوالقاسم بن محمد حسن، قوانين الاصول، ج 1، ص 100.

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 4، ص (544-542).

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 2، ص 184.

مقدمه وجود

مقدمه دخيل در تحقق و امتثال ذى المقدمه

مقدمه وجود، مقدمه اى است كه وجود ذى المقدمه و امتثال آن در خارج، به آن بستگى دارد، مانند: پيمودن مسافت براى حج، كه وجود حج نه وجوب آن بر پيمودن مسافت و حضور در حرم متوقف است، و يا مانند وضو براى نماز، كه وجود نماز بر وجود آن توقف دارد.

بحث مقدمه واجب، در مقدمه وجود جريان دارد; به خلاف مقدمه وجوب كه از آن خارج است.

نكته:

مهم ترين تفاوت ميان مقدمه وجوب و مقدمه وجود در اين است كه فراهم ساختن مقدمات وجوب، بر مكلف لازم نيست،