ميآورد بخاطر آنكه اصل مقيس عليه است كه ايجاز و اطناب با آن سنجيده ميشود. و آن مقدارى از كلام است كه مطابق با معنى مقصود باشد مانند «و لا يحيق المكر السّيئ الا باهله» يعنى فرود نميآيد مكر بد مگر باهل مكر بد و اينكه مكر را توصيف به سيّئ كرد براى اين است كه مكر بر دو قسم است بد و خوب. مكر خوب آن مكرى است كه جزاى اعمال بد است چنانكه در آيه‌ «وَ مَكَرُوا وَ مَكَرَ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ» آمده پس كلمه «سيّئ» زيادى نيست تا بگوئيم اين آيه داراى اطناب است و مانند قول نابغه ذبيانى در مدح نعمان بن منذر فانّك كالليل ... يعنى اى پادشاه تو مانند شبى آنچنان شبى كه مرا درمى‌يابد اگرچه خيال كنم محل دور شدنم از تو بسيار وسيع است.

به پادشاه كه نعمان بن منذر است گفته بودند نابغه شما را هجو كرده.

نابغه اين شعر را در جواب ميگويد و چون شاه در حال غضب بوده او را تشبيه به شب ظلمانى كرده. و نيز احاطه شب از روز بيشتر است.

و با اين تشبيه خواسته احاطه و قدرت او را بفهماند.

قيل فى الآية: بعضى گفته‌اند كه آيه و شعر نابغه داراى ايجازاند نه مساوات زيرا در آيه مستثنى‌منه كه «احد» بوده حذف شده و تقدير اينطور است: و لا يحيق المكر السّيى باحد الا باهله. و در شعر جواب شرط يعنى جمله «فانت مدرك، لى فيه «بمذهب بصرين كه ميگويند جواب شرط مقدم بر شرط نخواهد شد حذف شده است.

و فيه نظر: شارح جواب ميدهد كه اعتبار اين موارد بخاطر مراعات امر لفظى است و كارى بمعنى ندارد. ما در مساوات و ايجاز و اطناب لفظ را با معنى مقايسه مينمائيم. و منظورمان هم از لفظ آن مقدارى‌