طلب و حركت وى را بسوى مقصود تأمين كند تا دنياى هستى انتظام گيرد و كوشش و طلب حق معبود دوام پذيرد.

و هر چيزى- خواه كامل و يا ناقص- با اراده و يا بى‌اراده داراى عشقى جبلى و شوقى غريزى و حركتى ذاتى به طلب حق است، و آسمانها و زمين برين عشق در حركت و سكونند. و غايت و مقصد ازين سير و ثبات جز آفريننده‌ى آسمان و زمين و بسوى او نزديك گشتن نيست، كه به آنان فرموده‌ [2]: «بيائيد بفرمان و يا به اكراه. گفتند: بفرمان آمديم».

پس روشن شد كه هر چيزى را بگونه‌اى عبادتى ذاتى و بندگيى مخصوص است. و در راه تبديل صفت نقص خود به كمال مى‌باشد. ليكن ازين ميان انسان را داستانى ديگر است و خصوصيتى كه از ميان همه تنها او آن را داراست، زيرا او را داعيه‌هاى خيال و وهم همراه، و با عقل و ذات او درگيرند.

مزاحمانى از قواى شهوت و غضب نيز سر راه سلوك جبلى او را گرفته‌اند تا او را از عهد ازلى خود بازش گردانند، ازين‌روست كه نياز به رهبرى ديگرى دارد و كمكهائى كه از بيرون ذات او بايد رسد؛ و براى رفع اين نيازست كه خداوند برو تفضّلى بزرگ فرموده و پيامبر منذرى بسوى او فرستاده است و كتابى بيانگر برو نازل فرموده است، تا چون ديگر حيوانات اسير دست شهوتها نباشد و در آن زمان كه قوا و آلات باهم درگير مى‌شوند عاجز و مضطر نماند، و به‌وسيله‌ى اين هدايت و تعليم آن عهد قديم را كه به فراموشى سپرده ياد آرد و به عشق معبود حكيم عليم گرايد.

فصل [3] مبدا اعمال صالحه عشق به بارى تعالى و شوق لقاى اوست‌

محبت بارى سبحانه و شوق لقاى او گواينكه در همه‌ى موجودات سارى است، حتى جمادات و نباتات نيز از آن خالى نيستند، ليكن اين طلب لقاء در هر

[2] - ائْتِيا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً قالَتا أَتَيْنا طائِعِينَ. [سوره فصلت 41/ 11]