قوت پذيرد و حركت و كوشش بيش شود، و هر مقدار شوق قوت گيرد و حركت افزون شود معرفت كشف و آشكارى بيشترى پذيرد، تا آنجا كه پايان حركت برين دايره به نقطه‌ى آغازين آن رسد، و در ميان چيزى از عارف و معرفت باقى نماند، و تنها همان معروف ماند. و مشتاق و شوقى نباشد و فقط مشتاق اليه بماند، و سالك و سلوكى در ميان نباشد و مقصود ماند و بس.

اول عين آخر شود، و نهان عين آشكار، و وجود در موجود و معبود انحصار گيرد، و شهود بر واقعيت هستى مطابق گردد، تا وسوسه‌هاى وهم گمراه‌ساز و خيال خود گمراه نابود شود، وسوسه‌هائى كه موجب اثبات كثرت و دوئيت در واجب حق متعال مى‌گردند.

فصل [2] عشق و شوق چگونه‌اند

گواينكه گرفتاران غرقاب عالم اجسام، و چراكنان در چراگاه چهارپايان صفت والاى عشق‌بازى را منكرند همچون گروهى كه خود را به علم كلام منتسب دانند، ليكن انبياء و اولياء- كه درود خداوند بر آنان باد- و همچنين دانشمندانى كه از مزبله‌هاى نادانان فرارفته‌اند آن را كعبه‌ى آرزوها و قبله‌ى خواستها و غرض از جميع كرده‌هاى خود قرار داده‌اند.

ازين‌روست كه در آيات و احاديث فراوانى ذكر محبت و عشق رفته است، و كلمات دانشمندان و فضلاى مورد اعتماد، و افراد صاحب بينش پر از توصيف عشّاق الهى است، كسانى كه از خود بيخود گشته و مشتاق جمال رب‌العالمينند.

و حكماى متأله- قدس الله انوارهم- گفته‌اند كه محبت خدا در همه‌ى موجودات- حتى جمادات و نباتات- سارى است، و همچنين نظر داده‌اند كه‌