تفكر در مبدأ آفرينش و سرانجام جهان و جهانيان تفكر فلسفى ناميده مى شود.

و (جدل) حجتى است كه همه يا برخى از مواد آن از مشهورات و مسلّمات گرفته شود چنانكه در ميان گروندگان اديان و مذاهب معمول است كه در داخل مذهب خود، نظريات مذهبى را با اصول مسلمه آن مذهب، اثبات مى كنند. قرآن كريم هر دو شيوه را به كار بسته و آيات بسيارى در اين كتاب آسمانى در هر يك از اين دو شيوه موجود است:

اولًا: به تفكر آزاد در كليات جهان هستى و در نظام كلى عالم و در نظامهاى خاص مانند نظام آسمان و ستارگان و شب و روز و زمين و نباتات و حيوان و انسان و غير آنها امر مى كند و با رساترين ستايش از كنجكاوى عقلى آزاد مى ستايد. و ثانيا: به تفكر عقلى جدلى كه معمولًا بحث كلامى ناميده مى شود مشروط به اينكه با بهترين صورتى (به منظور اظهار حق، بى لجاجت مقرون به اخلاق نيكو) انجام گيرد، امر نموده است؛ چنانكه مى فرمايد:

(ادْعُ إِلى‌ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ‌ 147

پيش قدمى شيعه در تفكر فلسفى و كلامى در اسلام‌

كاملًا روشن است كه از روز اول، گروه اقليت شيعه از اكثريت تسنن جدا شده پيوسته با مخالفين خود در نظريات خاصه اى كه داشت به محاجه مى پرداخت. درست است كه محاجه دو طرفى‌