سيستم شناختى ما، به گونه‌اى است كه در مقابل روش موجود در دست غربيان، بايد از آن تعبير به گونه‌اى «روش تحقيق شرقى» كرد. روش تحقيق شرقيان، به طور كلّى، روشى شناخته شده و يكپارچه است كه در سير تاريخى دانش‌هايى مثل «فقه» و «اصول» و «فلسفه» و «كلام» و «حديث»- و غير آن- جلوه‌گر شده و اساسا داراى روشى مخصوص به خود است.

اين روش، با روش كلاسيك نگارش و تحقيق اروپائيان- چه قديم و چه جديد- تفاوت‌هاى فاحشى دارد كه از مقايسه كليّت و ساختار اين دو روش و از جمله در نحوه شروع، مى‌توان مراتب جدّى و لايه‌دار آن را مورد مشاهده قرار داد و احساس كرد. سيستم‌هاى شرقيان، معمولا از اسلوب واحدى پيروى مى‌كند كه عمده‌ترين آن، سعى و تلاش در جهت حفظ اصول و قواعد همين روش است. و همين موضوع سبب مى‌شود، به جهت عدم باز بودن ذهنيّت و زاويه ديد، «نوآورى» تا حدّى زياد- كه تعيين درصد براى آن مشكل است- تقليل پيدا كند.

اين مشكل، امّا در روش غربيان ديده نمى‌شود. محقّقان غير شرقى، در سيستم‌هاى تحقيقاتى خود، بر حفظ اسلوب‌هاى پيشين مقيّد نيستند، و اين موضوع، در مواردى بسيار زياد به كمك آنها مى‌شتابد، تا بتوانند آنچه را كه نوآورى و بداعت محسوب مى‌شود، در كمتر از يك صفحه- آن هم بلا فاصله بعد از آغاز نوشته، كتاب و يا مقاله خود- بيان كنند. من، به عنوان نمونه، ياد مى‌كنم از كتابى به قلم: پيرو و. مينى» با عنوان: «فلسفه و اقتصاد» (philosophy and Economics(.

پس از دفع شائبه هر نوع غربگرائى، به حكم انصاف، بايد اقرار آوريم كه در چند سطر كوتاه از نوشته‌هاى آنها حقايقى بس جالب و مثبت، و نكاتى بديع و روشنگرانه بر قلم نويسنده‌گان جارى مى‌شود كه رقم آنها، مطمئنّا از عددهاى متعارف تجاوز مى‌كند، و چه بسيار مشاهده كرده‌ايم كه در كتابى عظيم و مفصّل كه به موضوعاتى چون «شناخت» و «علم» و «فلسفه» و «منطق» اختصاص داشته و در بستر مشرق‌نويسى تحرير يافته است، نصف اين مقدار، در كلّ يك كتاب بازتاب‌