به جهان خرّم از آنم كه جهان خرّم از اوست‌

عاشقم بر همه عالم كه همه عالم از اوست‌

[1] پس، حق، خود چون خود را مى‌خواهد، آثار خود را مى‌خواهد و خواستن اثر- از آن حيثيت كه «اثر» است- خواستن مبدأ اثر است. قارئى در نزد شيخ ابى سعيد مهنى‌ [2]- قدّس سره- خواند: «يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ». [3] شيخ فرمود: «لا يحب الّا نفسه». و اگر چه علماى علم حروف گفته‌اند كه هم 45 و عدد آدم است، و حروف مقطّعه:

ى، ح، ب، ه، م، و، ى، ح، ب، و، ن، ه، به عدد دوازده تن است، ليكن منظور شيخ- قدّس سره- آن است كه «انسان كامل»، فانى است در او، و پر است از اسماء و صفات او.

پس، گويا خود او محبوب خود اوست، و حكماء گويند: عالى را التفات به سافل نيست، مگر بالعرض. و اگر اشياء متعلّق اراده او باشند، به اعتبار مصالح و غاياتى بالعرض خواهد بود كه غاية الغايات و مقصود بالذّات در فعل مطلق او، خود اوست كه اگر چيز ديگر باشد، استكمال او لازم آيد، با آنكه فعل مطلق، ثانى ندارد چه، اين هم فعل اوست و مشمول فعل مطلق است.

و نيز فعل‌ها، مقدّمه نيل مطالب‌اند، چه فاعل‌ها با افعالشان به «جمالى»، يا «جلالى» و بالجمله به «كمالى» مى‌رسند و هيچ كمالى و بهائى نيست كه به ازاء اين فعل كلّى، بهىّ سنىّ باشد كه تنظيم عقول و نفوس و طبايع و اجرام علويّه و سفليّه و بالجمله «روح و روحانى» و «جسم و جسمانى» است، به جز آن: «اجمل من كلّ جميل و اجلّ من كلّ جليل و اكمل من كلّ كامل» كه هر «جمال» و «جلال» و «كمال»، ظهور صفات اوست.

بيت‌

جمال اوست، هر جا جلوه كرده‌

ز مطلوبان عالم، بسته پرده‌

و شيخ رئيس ابى على بن سينا گويد كه: اگر فرضا كسى منظم اين نظام كلّى باشد