اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 601
كه در اين صورت، وجه جمعى
ميان فرضيّههاى وقوع احقاف در جنوب و شمال جزيرةالعرب برقرار شده و افزون بر اين،
قولى كه احقاف را نام كوهى در باديه شام در اطراف تبوك مىداند نيز با توجّه به
وقوع منطقه مورد نظر در شمال غربى عربستان به موازات دهناء چندان نامعقول و خلاف
نظر مشهور نمىنمايد يا آن كه منطقه «جبل الشّام» در شمال عمان مورد نظر بوده كه
به اشتباه، كوهى در شام قلمداد شده است. با اين همه، احتمالًا عذاب الهى در محدوده
خاصّى از اين منطقه گسترده كه شايد محلّ اصلى گردهمايى و تمركز آنان بوده، رخ داده
است. در اين ميان، سرزمين يمن با توجّه به وجود منطقهاى كوهستانى در شمال آن و
منطقهاى سرسبز و آباد در امتداد ساحل درياى سرخ در غرب آن و بيابانى خشك و كويرى
در جنوب آن، ادّعاى وجود احقافِ محلّ عذاب عاد (در مقايسه با كاربرد گسترده واژه
احقاف كه بخشهاى بيابانى گوناگونى از جزيرةالعرب را شامل مىشود) در آن، با مجموع
گزارشهاى تاريخى و كاوشهاى باستانشناسى و تحقيقات زمينشناسى بيشتر سازگار
است. در اين سرزمين، هنوز آثار نه چندان كمى از تمدنهاى پيشين[1] و شهرها و روستاهاى كهن ويران شده، بر
جاى مانده است و آثارى از فعّاليّتهاى آتشفشانى در برههاى نه چندان دور نيز در
برخى مناطق آن به دست آمده[2] كه با نوع عذاب مردم عاد كه صاعقهوار به هر چه دست مىيافت، خاكستر
و نابود مىساخت (فصلت/ 41، 13؛ احقاف/ 46، 25؛ ذاريات/ 51، 42) قابل تطبيق است.
برخى گزارشها نيز از وجود قبرى منسوب به هود عليه السلام در اين منطقه حكايت
دارند[3] كه ابن بطوطه آن را در سفرنامه خويش
وصف كرده[4] و گويا از دوره جاهليّت تاكنون، محلّ
زيارت مردم آن سرزمين بوده است.[5] در روايات و اخبار اسلامى،
همانند بسيارى ديگر از داستانها به رد پاى افسانه پردازانى مانند وهب بن منبه برمىخوريم[6] كه اعتماد پژوهشگران را به پارهاى از
آنها از ميان برده است.[7]
در رواياتى ديگر، از احقاف به صورت بدترين وادى[8] و دورترين منطقه جهان[9] ياد شده كه شايد به وضعيّت بسيار سخت آب و هوايى و فقدان هرگونه
آثار حيات[1]. قصصالانبياء،نجار، ص 51 [2]. المفصل، ج 1، ص172 [3]. نزهة المشتاق، ج1، ص 56؛ النور السافر، ج 1، ص 62 [4]. رحلة ابن بطوطه، ج1، ص 105 و 288 [5]. المفصل، ج 1، ص313؛ الاعلام، ج 8، ص 102 [6]. قصصالانبياء،راوندى، ص 88- 89؛ بحارالانوار، ج 11، ص 357 و 361- 362 [7]. مؤلفات جرجىزيدان، ج 10، ص 17 [8]. المصنف، ج 5، ص116؛ الدرالمنثور، ج 7، ص 448 [9]. دلائل الامامه، ص228؛ مدينة المعاجز، ج 5، ص 54- 55
اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 601