اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 83
به گفته طبرسى و علّامه
طباطبايى، توبهبندگان، در ميان دو توبه خداوند قرار دارد؛ زيرا بازگشت او از
نافرمانى، منوط به توفيق و رحمت خدا است و پس از توبه نيز محتاج است كه خداوند به
عنايت و رحمت خود، توبه او را بپذيرد؛ بنابراين ابتدا خداوند به آدم عليه السلام
توفيق توبه داد و پس از آن كه آدم عليه السلام توبه، كرد توبهاش را پذيرفت.[1] مقصود از كلمات مفسّران درباره كلماتى كه
آدم عليه السلام از خداوند دريافت، سخنان گوناگونى آوردهاند: 1.
«قالَا رَبَّنا ظَلَمنا أَنفُسَنا و إِن لَمتَغفِر لَنا وَ تَرْحَمنا لَنَكونَنَّ
مِنَ الخسِرِينَ».[2] (اعراف/ 7، 23) 2. «اللّهم لا إلهَ
إلَّاأَنتَ سُبحانَكَ و بِحمدكَ رَبّ إِنّى ظَلمتُ نَفسِى فَاغفِرلِى إِنّكَ خَيرُ
الغافِرين اللَّهُم لَاإلهَ إلَّاأَنتَ سُبحانَكَ و بِحَمدِكَ رَبِّ إِنّى ظَلَمتُ
نَفسِى فَارحَمنِى إِنَّكَ خَيرُ الرّاحِمين اللَّهُم لَاإِلهَ إِلَّا أَنتَ
سُبحانكَ و بِحمدكَ رَبّ إِنّى ظَلَمتُ نَفسى فَتُب عَلىَّ إنَّكَ أَنتَ التَّوابُ
الرَّحيم».[3] 3. سُبحانَ اللّهِ و الحَمدُ للّهِ و
لَاإِلهَ إِلَّا اللّهُ و اللّهُ أَكبر».[4] 4. «سُبحانَكَ اللَّهُم و بِحمدِكَ و تَباركَ اسمُكَ و تَعالَى
جَدُّكَ لَاإِلهَ إِلَّا أَنت، ظَلمتُ نَفسِى، فَاغفِرلِى، إِنَّهُ لَايغفِر
الذُّنوبَ إِلَّا أَنت».[5]
5. عدّهاى نيز دعاى آدم را به درگاه خداوند چنين گزارش كردهاند: خداوندا! آيا
مرا با دست خويش نيافريدى؟ گفت: آرى. گفت: آيا از روح خود در من ندميدى؟ گفت: آرى.
گفت: آيا مرا در بهشت خويش جاى ندادى؟ گفت: آرى. گفت: آيا مهر تو بر خشمت پيشى
ندارد؟ گفت: آرى. گفت: اگر توبه كنم و بازگردم، به بهشتم باز مىگردانى؟ گفت: آرى.[6] 6. گروهى نيز با استناد به رواياتى
گفتهاند: مقصود از اين كلمات، نامهاى مقدس پيامبر صلى الله عليه و آله على،
فاطمه، حسن و حسين عليهم السلام است كه آدم با واسطه قرار دادن آنها، از خداوند
تقاضاى بخشودن كرد و خداوند از او درگذشت.[7] 7. برخى ديگر با نقل[1]. مجمعالبيان، ج 1،ص 200؛ الميزان، ج 1، ص 133 [2]. جامعالبيان، مج1، ج 1، ص 348؛ مجمعالبيان، ج 1، ص 200؛ التفسير الكبير، ج 3، ص 20 [3]. مجمعالبيان، ج 1،ص 200؛ الميزان، ج 1، ص 147؛ جامعالبيان، مج 1، ج 1، ص 348 [4]. كشفالاسرار، ج 1،ص 155؛ مجمعالبيان، ج 1، ص 200؛ نمونه، ج 1، ص 199 [5]. كشف الاسرار، ج 1،ص 155؛ الكشاف، ج 1، ص 128؛ المنير، ج 1، ص 142 [6]. كشفالاسرار، ج 1،ص 155؛ التفسير الكبير، ج 3، ص 19 [7]. مجمعالبيان، ج 1،ص 200؛ الدرالمنثور، ج 1، ص 147
اسم الکتاب : اعلام القرآن المؤلف : فرهنگ و معارف قرآن الجزء : 1 صفحة : 83