مفهوم نسخ از منظر ابوالفتوح: نويسنده با استفاده از شواهد لغوى رايج در زبان عربى، نسخ را تغيير و تبديل و تحويل تعريف كرده كه مرادف با مسخ نيز است. [1] اما نسخ اصطلاحى داراى تعاريف زيادى است كه ابوالفتوح رازى در چند جاى تفسير خود اين تعريف را قبول كرده است: ازاله حكم ثابت باشد به دليل شرعى در مستقبل، به وجهى كه اگر آن دليل نبودى، ثابت بودى به نص اول با تراخى از او. [2] آن گاه پس از اين تعريف، به علل جامع و مانع بودن آن مى پردازد.

اركان نسخ

ناسخ: دليل شرعى كه دلالت كند بر ازاله آن حكم ثابت.
منسوخ: حكم يا تلاوتى است كه بردارند و ازاله كنند به دليل ناسخ.
منسوخٌ به: حكمى كه به جاى منسوخ نشسته باشد. [3]
امكان و وقوع نسخ در قرآن: بين علماى علوم قرآنى و مفسران اختلافى نيست در اينكه نسخ در قرآن ممكن است، اما اينكه آيا واقع شده است يا نه، و اگر واقع شده موارد آن كدام است، اختلاف شديدى از گذشته تا حال وجود داشته است. اما در اين مجال، ما به دنبال تبيين و تحليل نظريات شيخ ابوالفتوح رازى در اين باره هستيم. وى معتقد است:
سه آيه در اين باره هست كه عبارت اند از:
۱. آيه ۱۰۶ سوره بقره: «ما نَنْسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنْسِها نَأْتِ بِخَيْرٍ مِنْها أَوْ مِثْلِها» .
ايشان در تفسير اين آيه، بحث مفصلى درباره مسائل و چگونگى نسخ نموده كه هم امكان و هم وقوع نسخ را پذيرفته است. [4]

[1] روح الجنان، چاپ اسلاميه، ج ۱، ص ۲۸۵.

[2] همان، ج ۱، ص ۴، ۲۵۸، ۲۸۶؛ ج ۲، ص ۹۹.

[3] همان، ج ۱، ص ۲۸۶.

[4] همان، ج ۱، ص ۲۸۷ ـ ۲۸۸؛ روض الجنان، چاپ بنياد پژوهشها، ج ۲، ص ۱۰۱ ـ ۱۰۲.