دليل وجه اوّل: اجماع است بين اشاعره و معتزله كه اين آيه مدح است. فقط اشاعره مدح را در اين مى دانند كه خداوند مانع از رؤيت دارد، نه اينكه نمى شود او را ديد.
دليل وجه دوم: ادراك بصر همان رؤيت است، نه آنچه اشاعره مى گويند كه ادراك يعنى احاطه؛ چون ادراك به بصر اضافه شده است و بصر از حواسّ است؛ پس ادراك رؤيت است؛ كما اينكه مى گويند: با گوشم ادراك كردم؛ يعنى شنيدم.
دليل وجه سوم: نقيض نفى، اثبات است و نقيض مدح، ذم است؛ پس مدح در عدم رؤيت است و ذمّ در رؤيت، و اين بحث عقلى است. [1]
ابوالفتوح در ذيل اين بحث مى فرمايد: در كلام عرب هيچ كجا ادراك به معنى احاطه نيامده است؛ چون احاطه با حرف جرّ «باء» مى آيد؛ ولى ادراك بدون حرف جرّ. [2]
۲. همچنين وى در ذيل آيه ۱۴۳ اعراف: «قالَ لَنْ تَرانِي» مى نويسد: «لن» براى نفى ابد است، و الاّ كلمه از فايده خالى مى شود و اين نظريه به آيه ۹۵ بقره «لَنْ يَتَمَنَّوْهُ أَبَداً بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ» نقض نمى شود كه خداوند اينجا مى فرمايد: هرگز تمناى مرگ نكنند، ولى در آخرت تمناى مرگ مى كنند؛ چون: اين لن از اول مقيّد است به دنيا: «بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ» ، يعنى در دنيا هرگز تمناى مرگ نمى كنند و اگر اين قيد نبود، اين آيه هم ابد را مى رسانيد. [3]
۳. در ذيل آيات ۲۲ و ۲۳ قيامت: «وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ * إِلى رَبِّها ناظِرَةٌ» مى نويسد: نظر هميشه به معنى رؤيت نيست؛ چون بعضى وقتها، نفى رؤيت از نظر مى شود؛ مثلاً مى گويند: نظرت إلى الهلال فلم أره؛ در صورتى كه نظر چند معنى دارد و رؤيت يك

[1] روح الجنان، ج ۵، ص ۲۳۰.

[2] همان، ص ۲۴.

[3] همان، ج ۸.