و غوصى كند، به نسبت توانايى و به فراخور فهم خويش و مدَد توفيق ربّانى، دُرَرى ديگر يابَد، و از اينجاست كه تفاسير بر حسب اختلاف مفسّران، هر كدام رنگى خاص مى يابد. [1]

۱۱. تفسير ابوالفتوح و انعكاس اختلافات مذهبى در آن

در فصول سوم و چهارم و پنجم اين كتاب درباره شيوه تفسير نويسى و تفاسير فارسى و تفاسير شيعه مطالبى از نظر خوانندگان ارجمند مى گذرد.
در فصول آتى از تفسير روض الجنان و روح الجنان شيخ ابوالفتوح رازى كه تفسيرى است به زبان فارسى و به مذاق شيعه، بحثى مستوفا تمهيد و تدوين شد و ضمن آن از شيوه ابوالفتوح در ترجمه آيات. بحث لغوى، فوايد لغوى و لغات نادره تفسير، شأن نزول آيات، اشارات صوفيّه و عرفاء، تفسير شيخ و مسائل اخلاقى و تربيتى، اطّلاعات نجومى، امثال فارسى و عربى، خصوصيّات دستورى و لغوى و شيوه نثر ابوالفتوح و سرانجام از اشعار فارسى و قيمت ادبى آنها سخن به تفصيل گفته آمد و نيز تفسير را از جهت تاريخ و قصص قرآن و غزوات رسول اكرم صلى الله عليه و آلهمورد مطالعه قرار داد و در آخر به مناظرات و مجادلات فرق مذهبى در قرن پنجم و ششم اشاره نموده، جنبه شيعى و كلامى و فقهى تفسير ابوالفتوح را نشان داده است. در بيان تأثير آن اختلافات ـ كه بين فرق مذهبى روى داده و از قرنهاى چهارم و پنجم و ششم رو به شدّت گذاشته بود و همچنين انعكاس آن در تفاسير قرآن كه به وسيله مفسّرين فرقه هاى مختلف اسلامى تهيه و تدوين شده ـ اينك از تفسير شيخ، كه تفسيرى شيعى است، چند نمونه از اين اختلافات را

[1] به نقل از كتاب طبرسى و مجمع البيان، ج ۱، ص ۹۲.