(تـربـيـت ) عـبـارت اسـت از انـتـخـاب رفـتـار و گـفـتـار مـنـاسـب ، ايـجـاد شـرايـط و عـوامـل لازم و كـمـك شـخص مورد تربيت تا بتواند استعدادهاى نهفته اش را در تمام ابعاد وجود و بـه طـور هـمـاهـنـگ پـرورش داده ، شـكـوفـا سـازد و بـه سـوى هـدف و كمال مطلوب تدريجا حركت كند.(1)

رشـد و كـمـال ، جـنـبـه هـاى مـخـتـلف دارد كـه از قـبـل از انـعقاد نطفه تا پايان عمر داراى نوعى پيوستگى است و مى توان آن را به مراحل و دوره هاى مشخصى تقسيم كرد تا نيازها و توانايى هـاى (فـراگـيـر) به صورت تخصصى و جزئى و بر اساس مقتضاى سنّ او مورد بررسى و مـطـالعـه قـرار گـيـرد و مـربـّى بـتـوانـد در هـر مـرحـله ، بـه اهـداف تـربـيـت نايل آيد. بنابراين ، توجه به مراحل تربيت و شرايط و ويژگيهاى هر يك از آنها دراين راستا ضرورى است .

مراحل كلّى تربيت

رونـد تـربـيـت را بـه طـور كـلّى بـه دو مـرحـله اسـاسـى مـى تـوان تـقـسـيـم كـرد: مـرحـله قـبـل از تـولّد و مـرحـله بـعـد از تولّد. هر يك از اين دو مرحله به دوره هاى كوتاه تر تقسيم مى گردد كه طىّ اين درس و درس بعدى به بررسى آنها خواهيم پرداخت .

1 ـ قبل از تولّد

عـامـل وراثـت در چـگـونـگـى رشـد و شـكـل گـيـرى شـخـصـيـت كـودك ، تـاءثـيـرى شگرف و غير قـابل انكار دارد. همچنين نقش مادر دررشد و تكامل جسمى و روانى نوزاد در دوران جنينى مهم است و جـنـيـن در ايـن دوران ، از حـالات روحـى و روانـى ، تـغذيه ، سلامت يا بيمارى مادر و ... به طور مستقيم تاءثير مى پذيرد و به همين دليل ، دست اندركاران امر تربيت ، بايد اين دوران را مورد توجه قرار دهند.

از نظر اسلام ، تربيت ، از نقطه آغازين تشكيل نهاد مقدس خانواده ، يعنى زمان انتخاب همسر، به عنوان شريك زندگى ، شروع مى شود و تا پايان عمر به طور پيوسته ادامه مى يابد. مرحله پـيـش از تـولد خـود بـه چـهـار دوره انـتـخـاب همسر، مراقبتهاى زناشويى ، دوران جنينى و هنگام تولد، تقسيم مى شود.

الف ـ انتخاب همسر

بـراى آن كـه نـسلى سالم و صالح به وجود آيد، و براى آن كه بتوان فرزندانى تندرست و شـايـسـتـه تـحـويل اجتماع داد بايد با انتخاب همسرى صالح و شايسته به عنوان پدر يا مادرِ نـوزادى كـه در آيـنـده مـسـؤ وليـت تـربيت و پرورش او را به عهده خواهد داشت از ابتدا شرايط مساعدى براى رشد و تربيت او به وجود آورد.

در دانـش روانـشـنـاسـى دو عـامـل وراثـت و مـحـيـط را از جـمـله عـوامـل اسـاسى تاءثير گذار بر چگونگى شكل گيرى و رشد شخصيت آدمى قلمداد كرده اند. از ايـن رو در مـرحله انتخاب همسر بايد ديد فردى را كه به عنوان همسر خويش بر مى گزينيم در چـه شـرايـطـى رشـد يـافـتـه و تـربـيـت پذيرفته است . محيط خانوادگى ، آموزشى و ساير عـوامـل مـحـيـطـى ديـگـرى كـه بـه شكل مستقيم يا غير مستقيم در تربيت وى مؤ ثر بوده داراى چه ويـژگى هايى بوده است . پدر و مادر و بستگان نزديك و خانوادگى وى داراى چه خصوصيات روحـى ، جـسـمـى اخـلاقـى و اجـتـمـاعـى هـسـتـنـد. و خـود وى آيـا از سـلامـت كـامـل جـسـمـى ، روانـى و اخـلاقـى بـرخـوردار اسـت يا خير؟ و بطور خلاصه بايد دانست كه از ديـدگـاه اسـلام و اوليـاى عـظـيـم الشاءن آن و نيز از نظر علما و متخصصان و صاحب نظران امر تـعـليـم و تـربـيـت شـرايـط و خـصـوصـيـات يـك هـمـسـر خـوب و ايـده آل كدام است و براى انتخاب چنين همسرى چه نكاتى را بايد مد نظر قرار داد.

در همين راستا، اسلام در امر انتخاب همسر شايسته معيارهاى ارزشمندى ارائه داده است كه تديّن ، اصالت خانوادگى و حسن خلق از مهمترين آنهاست ، از سوى ديگر، ازدواج با افراد شرابخوار، فاسق ، كودن و احمق ، بداخلاق و مانند آن را شايسته نمى شمارد.