اسم الکتاب : ترجمه تفسیر المیزان المؤلف : علامه طباطبایی الجزء : 1 صفحة : 561
[ويژگىهاى مسلك
اخلاقى قرآن]
اين مقتضاى
مسلك اول از دو مسلك تهذيب نفس است كه قبلا نام برده بودم و خلاصه اين مسلك اين
است كه نفس خود را اصلاح كنيم و ملكات آن را تعديل نمائيم تا صفات خوبى بدست
آوريم، صفاتى كه مردم و جامعه آن را بستايند.
و نظير آن
مسلك دوم يعنى مسلك انبياء و صاحبان شرايع است، با اين تفاوت كه هدف و غرض در اين
دو مسلك مختلف است، در مسلك اول جلب توجه و حمد و ثناى مردم، و در مسلك دوم سعادت
حقيقى و دائمى يعنى به كمال رساندن ايمان به خدا و ايمان به آيات او است، چون خير
آخرت سعادت و كمال واقعى است نه سعادت و كمال در نظر مردم به تنهايى، ولى در عين
اين فرق، هر دو مسلك در اين معنا شريكند كه هدف نهايى آنها فضيلت انسان از نظر عمل
است.
و اما مسلك
سوم كه بيانش گذشت با آن دو مسلك ديگر اين فرق را دارد: كه غرض از تهذيب اخلاق
تنها و تنها رضاى خداست نه خود آرايى به منظور جلب نظر و ثنا و بارك اللَّه مردم،
و به همين جهت مقاصدى كه در اين فن هست، در اين سه مسلك مختلف ميشود، در مسلك سوم
فوائدى در نظر سالك است، و در آن دو مسلك ديگر فوائدى ديگر.
در مسلك سوم
اعتدال خلقى معنايى دارد، و در آن دو مسلك ديگر معنايى ديگر، و همچنين جهات ديگر
مسئله در مسلك سوم با آن دو مسلك مختلف ميشود.
توضيح اينكه
وقتى ايمان بنده خدا رو بشدت و زيادى مىگذارد، دلش مجذوب تفكر در باره پروردگارش
ميشود، هميشه دوست ميدارد بياد او باشد و اسماء حسناى محبوب خود را در نظر بگيرد،
صفات جميل او را بشمارد: پروردگار من چنين است محبوبم چنان است و نيز محبوبم منزه
از نقص است، اين جذبه و شور هم چنان در او رو به زيادى و شدت مىگذارد، و اين
مراقبت و بياد محبوب بودن، رو به ترقى مىرود تا آنجا كه وقتى به عبادت او
مىايستد، طورى بندگى مىكند، كه گويى او را مىبيند و او براى بندهاش در مجالى
جذبه و محبت و تمركز قوى تجلى مىكند، و هم او را مىبيند و هماهنگ آن محبت به خدا
نيز در دلش رو بشدت مىگذارد.
علتش هم اين
است كه انسان مفطور به حب جميل است، سادهتر بگويم: عشق به جمال و زيباپسندى فطرى
بشر است، هم چنان كه خود خداى تعالى فرموده:(وَ الَّذِينَ
آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ)، آنها كه ايمان دارند، خدا را بيشتر دوست
ميدارند).[1] چنين كسى
در تمامى حركات و سكناتش از فرستاده خدا پيروى مىكند، چون وقتى انسان