مى‌شود.» از جمله در حديثى از امام صادق «عليه السلام» مى‌خوانيم: «اذا اراد الامام ان يعلم شيئا اعلمه اللّه بذلك»: «هنگامى كه امام اراده مى‌كند چيزى را بداند خدا به او تعليم مى‌دهد.» [1]

اين وجه جمع، بسيارى از مشكلات را در زمينه علم پيامبر «صلى الله عليه و آله» و امام «عليه السلام» حل مى‌كند، از جمله اينكه: چگونه آنها، آب يا غذائى را كه مثلًا مسموم بود مى‌خوردند، در حالى كه جايز نيست انسان به كارى كه موجب خطر براى او است اقدام كند، بايد گفت در اين گونه موارد پيامبر «صلى الله عليه و آله» يا امام «عليه السلام» اجازه نداشته‌اند كه اراده كنند تا اسرار غيب بر آنها آشكار گردد.

همچنين گاه مصلحت ايجاب مى‌كند پيامبر صلى الله عليه و آله يا امام «عليه السلام» مطلبى را نداند، يا آزمايشى براى او صورت گيرد كه موجب تكامل او گردد، همانگونه كه در داستان‌ «ليلة المبيت» آمده است كه على «عليه السلام» در بستر پيغمبر صلى الله عليه و آله خوابيد، در حالى كه از خود آن حضرت نقل شده است كه نمى‌دانست صبحگاهان كه مشركان قريش به آن بستر حمله مى‌كنند شهيد خواهد شد يا جان به سلامت مى‌برد؟

در اينجا مصلحت اين است كه امام «عليه السلام» از سر انجام اين كار آگاه نگردد، تا آزمون الهى تحقق يابد، و اگر امام «عليه السلام» مى‌دانست كه در بستر پيامبر صلى الله عليه و آله مى‌خوابد و صبح سالم برمى‌خيزد چندان افتخارى محسوب نمى‌شد، و آنچه در آيات قرآن و روايات در اهميت اين ايثارگرى وارد شده است چندان موجّه به نظر نمى‌رسيد.

آرى مسأله علم ارادى، پاسخى است براى تمام اينگونه اشكالات.

5- راه جمع ديگرى نيز براى روايات مختلف در علم غيب وجود دارد (هرچند اين راه فقط در مورد قسمتى از اين روايات صادق است) و آن اينكه مخاطبين در اين روايات مختلف بودند، آنها كه استعداد و آمادگى پذيرش مسأله علم غيب را درباره امامان داشتند حق مطلب به آنها گفته مى‌شد، ولى در برابر افراد مخالف يا ضعيف و كم استعداد سخن، به اندازه فهم شنونده مطرح مى‌گشت.

[1]- كتاب «كافى» باب «ان الائمة اذا شاؤا ان يعلموا علموا» (حديث 3) روايات ديگرى در همين باب نيز به اين مضمون نقل شده است.