د- وَلَمْ يَلْجَؤُوا الى‌ رُكْنٍ وَثِيقٍ: آنها نه تنها فاقد علم و دانشند، بلكه به ستون محكم علم دانشمندان هم تكيه نزده‌اند. [1]

گروه سوّم- كه انسانهاى كم ظرفيّت و خطرناكى هستند- بنابر آيه شريفه، مصداق «وَالَّذى خَبُثَ» شناخته شده‌اند؛ ولى گروه اوّل و دوّم مصداق «بلد طيّب».

قابليّت، اكتسابى يا جبرى؟

آيا قابليّت قابل- كه شرط كمال است- اكتسابى است يا جبرى؟ به عبارت ديگر، آيا خداوند بعضى از انسانها را با استعداد و پر ظرفيّت آفريده است و بعضى ديگر را نالايق و كم ظرفيّت؟

قابليّت قابل، اكتسابى و تحصيلى است نه جبرى؛ چه اين كه اگر قائل به جبر شويم، آن كسى كه زمين دل او شوره‌زار است و به جاى گُل، خار و به جاى ميوه اخلاص، ريا مى‌روياند، بر او گناهى نيست و نبايد مجازات شود و بر اين اساس، برنامه پيامبران نيز بيهوده مى‌گردد.

از اين رو، هر انسانى كه تلاش و كوشش بيشترى در راه كسب تقوا و معرفت الهى كند، قلب و دلش آمادگى بيشترى براى پذيرش وحى الهى و آيات قرآنى خواهد داشت.

همان گونه كه آيه قرآن اين مطلب را مورد تأكيد قرار داده، مى‌فرمايد: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْانْسانَ فى احْسَنِ تَقْوِيمٍ» ما انسان را در بهترين صورت و نظام آفريديم. [2]

بنابر آيه شريفه، در خلقت انسانها هيچ تفاوتى صورت نگرفته است؛ هدايت و ضلالت بسته به خود آنهاست. و حتّى شيطان هم خبيث آفريده نشده است؛ به همين جهت او نيز در صف ملائكه قرار داشت و شش هزار سال به عبارت و

[1]- نهج البلاغه، كلمات قصار، كلمه 147.

[2]- سوره تين، آيه 4.