اينكه عزّت دهنده او خداست بدون اينكه داراى عشيره و خاندان باشد.

بحث اجتماعى يا انفرادى زندگى كردن در ميان علماى علم اخلاق بسيار مطرح شده است. بسيارى از آنها معتقد بودند كه عزلت گزيدن و به تنهايى زندگى كردن سبب تكامل انسان است، لذا پيروان خود را به جدايى از مردم و تنهايى دعوت مى‌كردند، ولى از نظر قرآن و احاديث اهل‌بيت عليهم السلام «عزلت» پسنديده نيست، چون زندگى و روح انسان، روح اجتماعى است و انسان مدنى بالطبع است؛ بهترين عبادات ما كه نماز جمعه و جماعت و حج است، در جمع انجام مى‌گيرد و اگر اصل، گوشه‌گيرى است پس اين جمع براى چيست؟

منتها يك استثنا دارد كه در روايات آمده است و اين سبب شده است كه بعضى خيال كنند اصل در «عزلت» است، روايت مى‌فرمايد: زمانى كه فساد بر اهل زمان غلبه پيدا كند وظيفه انسان گوشه‌گيرى است.

در حديثى از امام صادق عليه السلام درباره علّت گوشه‌گيرى ايشان سؤال شده است ايشان در جواب مى‌فرمايند:

«فَسَدَ الزَّمانُ وَ تَغَيَّرَالإخوانُ، فَرَأيْتُ الانْفِرادَ أسكَنَ لِلفُؤادِ

؛ زمانه فاسد شده و برادران تغيير كرده‌اند، بنابراين، آرامش دل را در تنهايى يافتم». [1]

امّا اين در صورتى است كه واقعاً فساد در همه جا باشد در غير اين صورت گوشه‌گيرى و تنهايى، سرچشمه بسيارى از مفاسد است؛ يكى از مفاسد آن بدبينى نسبت به مردم است. دوم خودبينى و خودخواهى است كه خود را اعلم الناس و ازهد الناس مى‌داند و باعث مى‌شود شيطان هم در تنهايى او را وسوسه كند؛ و سوم اينكه اخلاق انسان در تنهايى بد و خشن مى‌شود.

امّا گاهى اوقات چاره‌اى نيست جز اينكه انسان گوشه‌گيرى اختيار كند كه حديث مورد بحث به آن اشاره دارد.

مرحوم‌ نراقى‌ در «جامع السعادات» بحث گسترده‌اى در باب «عزلت» دارد كه‌

[1] بحارالانوار، ج 47، ص 60؛ ميزان الحكمه، مادّه «العزلة».