پدر وى «ابوعبيدة بن مسعود ثقفى‌» از مردان شجاع و فرمانده لايقى بود كه در دوران عمر خود كارهاى برجسته‌اى انجام داد و سرانجام در «يوم الجسر»- در جنگى كه ميان مسلمانان و لشكر فارس در زمان خليفه دوم اتّفاق افتاد- در نزديكى «حيره» در كنار پل دجله به اتّفاق يكى از فرزندانش به نام «جبر بن أبى‌عبيدة» در سال 14 هجرى، كشته شد. [1]

«اصبغ بن نباته‌» مى‌گويد:

مختار را در حالى كه طفلى خردسال بود، بر زانوى اميرالمؤمنين عليه السلام ديدم كه آن حضرت دست محبّت بر سر و روى او مى‌كشيد و مى‌فرمود:

«يا كَيِّس، يا كَيِّس‌

؛ اى تيزهوش! اى تيزهوش!». [2]

با بررسى تاريخ قيام مختار به خوبى در مى‌يابيم كه تعبير امام چه قدر دقيق و حساب شده بوده است. مختار با عالى‌ترين شيوه‌هاى تبليغى كه حكايت از مردم‌شناسى وى مى‌كرد، در مدّت كوتاهى انديشه‌هاى مردم را مخاطب قرار داد و احساسات برافروخته آنان را نسبت به امام حسين عليه السلام به يكى از پرشورترين قيام‌هاى مسلّحانه مبدّل ساخت.

او همان كسى است كه «مسلم بن عقيل»- سفير و نماينده امام حسين عليه السلام در كوفه- هنگام ورود به كوفه با وجود بزرگان زيادى كه در كوفه بودند راهىِ خانه وى شد و پس از مدّتى به خانه «هانى بن عروه» نقل مكان كرد.

هنگامى كه «عبيداللَّه زياد» با ارعاب و تهديد مردم كوفه را از اطراف مسلم پراكنده ساخت، «مختار» در قريه‌اى به نام «القفا» بود و به منظور حمايت از مسلم با تعدادى از

[1]. تاريخ طبرى، ج 2، ص 628 و مروج الذهب، ج 2، ص 315.

[2]. بحارالانوار، ج 45، ص 344 و رجال كشى، ص 127. احتمالًا به همين جهت كه امام دوبار كلمه «كيِّس» را در مورد مختار به كار برده است، وى ملقّب به كيّسان (تثنيه كيس) شده است. برخى فرقه كيسانيّه را منسوب به وى مى‌دانند. (بحارالانوار، ج 34، ص 345)