گستردگى قلمرو فقه‌ تعبير معروفى كه مى‌گويد: «فقه تئورى واقعى و كامل اداره انسان و اجتماع از گهواره تا گور است» و از بعضى از بزرگان فقهاى معاصر [1]، صادر شده است تعبير گزافى نيست زيرا «فقه» چنانكه در بحث «فقه در لغت و اصطلاح» گذشت تأمين كننده نظام تشريعى دين در گستره زندگى است و علمى است براى شناخت شريعت، شريعتى كه يك نظام هماهنگ و منسجم است نظامى كه با توجّه به خاتميّت دين، به گونه‌اى سامان داده شده كه امكان آن را دارد تا در شرايط و مراحل مختلف زندگى بشر تا قيام قيامت، با تكيه بر اصول كلّى خود، به وضع قانون و مقرّرات بپردازد.

اگر فقها به جاى باريك بينى‌ها و موشكافى‌هاى معهود درباره مسائل و موضوعات شناخته شده، به بحث درباره مسائل و موضوعاتى بپردازند كه در ابعاد جديد زندگى امروزى بوجود آمده و به تعبير شهيد محقّق، محمّد باقر صدر: «سير عمودى حركت‌هاى فكرى خودشان را- كه از حدّ اعلاى دقّت برخوردار است- به سيرى افقى دگرگون سازند» [2] معلوم مى‌شود كه گستره فقه، همه عرصه‌هاى زندگى بشر را در بر مى‌گيرد.

تبيين و تحليل اين مسأله، اقتضا دارد كه به چند نكته، اشاره شود:

1. قلمرو فقه تابع قلمرو شريعت‌

اگر شريعت دينى در همه عرصه‌ها به مرزبندى و قانون‌گذارى پرداخته، پس فقه كه علم شناخت شريعت است نيز مى‌تواند در تمام عرصه‌هاى زندگى قدم بگذارد و رساله عمليّه فقها مى‌تواند رساله زندگى در تمام ابعاد بوده باشد. اين اعتقادى است كه ما درباره فقه اسلامى داريم.

به هر حال- با توجّه به آنچه گذشت كه فقه علمى است براى شناخت شريعت- براى تعيين‌

[1]. امام خمينى بنيانگذار حكومت فقهى و جمهورى اسلامى (صحيفه نور، ج 21، ص 98).

[2]. مجله فقه اهل بيت، سال اوّل، بهار 1374، شماره 1، ص 41 (مقاله روند آينده اجتهاد، از شهيد صدر).