صادق عليه السلام مى‌فرمايد:

«من حفظ عنّي أربعين حديثاً من أحاديثنا فى الحلال و الحرام بعثه اللَّه يوم القيامة فقيهاً عالماً و لم يعذّبه‌

؛ كسى كه چهل حديث از احاديث ما را در ارتباط با مسائل مربوط به حلال و حرام حفظ كند خداوند او را در روز قيامت به عنوان «فقيه عالم» مبعوث مى‌كند و دچار عذابش نمى‌سازد». [1] خصوصاً روايتى كه امام صادق آن را از اجداد طاهرينش از على عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل مى‌كند و در ضمن آن آمده است: كسى كه چهل حديث حفظ كند و صرفاً براى خدا اقدام به حفظ كرده باشد (نه براى درآمد مادى يا شهرت) با بهترين دوستان يعنى انبيا و صديقين و شهدا و صالحان محشور مى‌شود و وقتى امير مؤمنان على عليه السلام از محتواى اين احاديث سؤال مى‌كند رسول خدا پس از ايمان به خدا و مسأله توحيد، مسائلى را مطرح مى‌سازد كه بخش قابل توجّهى از آنها مسائل مربوط به احكام فرعى و حلال و حرام است. [2]

گرچه عالى‌ترين بخش دين و رفيع‌ترين هدف دينى، مسائل اعتقادى يعنى ايمان به مبدأ، معاد و رسالت رسول اكرم صلى الله عليه و آله است و در ميان سه نظام اعتقادى، اخلاقى و تشريعى كه دين مركّب از آن است نظام اعتقادى محور است و در رأس قرار دارد، ولى شكّى نيست كه تثبيت و تحكيم عناصر اعتقادى در گرو التزام به دو نظام ديگر اخلاقى و تشريعى است و «فقه» تأمين كننده نظام تشريعى است.

به بيان ديگر: گرچه «فقه» آيينه تمام‌نماى دين نيست بلكه فقط چهره شرايع و احكام و مقرّرات آن را مى‌نماياند ليكن اركان سه‌گانه دين، با هم يك حقيقت به هم پيوسته‌اى را تشكيل مى‌دهند و ارتباطى منظّم و سيستماتيك با هم دارند به گونه‌اى كه اخلال در هر كدام سبب اخلال در دو ركن ديگر مى‌شود. بر همين اساس است كه:

الف) قرآن كريم صريحاً فلسفه بعضى از احكام فقهى را دور شدن از فحشا و منكر و اصلاح نظام اخلاقى مى‌داند «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‌ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ» [3] و امير مؤمنان على عليه السلام هدف نهايى «فقه» را نيز اصلاح نظام اخلاقى معرفى مى‌كند

(فرض اللَّه ...

الصلاة تنزيهاً عن الكبر ... و الصيام ابتلاءً لإخلاص الخلق ... و الأمر بالمعروف مصلحةً للعوام و النهى عن المنكر ردعاً للسفهاء ... و إقامة الحدود إعظاماً للمحارم و ترك شرب الخمر تحصيناً للعقل و مجانبة السرقة إيجاباً للعفّة ...). [4]

ب) قرآن كريم عمل صالح را كه با آشنايى با فقه و عمل به آن به ضميمه خلوص در نيّت تأمين مى‌شود سبب رفعت ايمان و اعتقاد مى‌داند، آنجا كه مى‌فرمايد: « «إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ‌

[1]. بحار الأنوار، ج 2، ص 154، ح 6.

[2]. همان مدرك، ح 7.

[3]. عنكبوت، آيه 45.

[4]. نهج البلاغه‌، حكمت 252.