كه خدا براى او مقرّر مى‌كند، همه از عجم‌اند ولى به عربى صحبت مى‌كنند. [1]

آيا جهانى پر از ظلم و جور را بدون داشتن حكومت مقتدر مى‌توان پر از عدل و داد كرد و آيا اقامه عدل و داد و استمرار وجودى آن بدون وجود حكومت مقتدر، ميسّر است؟!

به هر حال، هر يك از ادلّه‌اى كه در اين بحث گفته‌ايم، به تنهايى دليل برآميختگى اسلام با مسأله حكومت است و به يقين اگر همه اين ادلّه را كنار هم قرار دهيم، مدّعاى ما روشن‌تر خواهد شد.

فصل سوم: آميختگى كامل فقه اسلامى با حكومت‌

ملاحظه مجموعه مسائل فقهى از آغاز تا پايان و از كتاب طهارت تا كتاب ديات، ما را به اين حقيقت رهنمون مى‌شود كه مسأله حكومت در اين مجموعه تنيده شده به گونه‌اى كه جداسازى فقه اسلامى از حكومت غير ممكن است.

بخش مهمّى از آن، از وظايف اصلى حكومت شمرده مى‌شود و بخش‌هاى ديگرى از آن، بدون حضور حكومت كم رنگ، ناقص يا بى‌رنگ است.

تقسيم مسائل فقهى به عبادات و معاملات و سياسات يا تقسيم‌هاى مشابه كه از قديم در ميان فقها معمول بوده است گواه بر اين معناست.

هر چند فقهاى اهل بيت عليهم السلام و اهل سنّت، مجموعه كتاب‌هاى فقهى را به شيوه‌هاى مختلف تقسيم كرده‌اند [2]؛ و از همه اين تقسيمات مى‌توان پيوند فقه را با حكومت بدست آورد ولى در تقسيماتى كه دانشمندان و فقهاى معاصر ارائه داده‌اند، پيوند فقه با حكومت و مسائل اجتماعى برجسته‌تر است كه به چند نمونه از آن اشاره مى‌كنيم:

1. طرح آية اللَّه شهيد سيّد محمّد باقر صدر

وى، در كتاب «الفتاوى الواضحة» بحث‌هاى فقهى را در چهار گروه، رده‌بندى كرده است.

1. عبادات: نماز، روزه، اعتكاف، حج، عمره و كفّارات.

2. اموال: خصوصى و عمومى.

اموال خصوصى در دو بخش بررسى مى‌شوند:

اسباب شرعى تملّك (احياى موات، حيازت، صيد و ..) و احكام تصرّف در اموال: (بيع، صلح، شركت، وصيت و ...)

3. سلوك و آداب و رفتار شخصى: روابط خانوادگى و روابط اجتماعى.

روابط خانوادگى مانند: نكاح، طلاق، خلع، مبارات، ظهار، لعان و ايلا.

روابط اجتماعى مانند: اطعمه و اشربه، ملابس و

[1]. ر. ك: الفتوحات المكّيّه‌، ج 3، ص 328- 327. اعلم ايّدك اللَّه انّ للّه خليفة يخرج و قد امتلأت الأرض جوراً و ظلماً فيملأها قسطاً و عدلًا لو لم يبق من الدنيا إلّا يوم واحد طوّل اللَّه ذلك اليوم حتّى يلى هذا الخليفة من عترة رسول اللَّه من ولد فاطمة اسمه اسم رسول اللَّه ... فصاحب سيف حقّ و سياسة مدنية ... وزرائه الذين استوزرهم اللَّه من الاعجم، ما فيهم عربى لكن لا يتكلمون الّا بالعربية.

[2]. ر. ك: بحث ساختار فقه اسلامى در همين كتاب.