فصل سوم: اقسام فلسفه‌هاى احكام‌

فلسفه‌ها و حكمت‌هاى احكام به چهار قسم تقسيم مى‌شود.

قسم اوّل: حكمتها و فلسفه‌هاى احكامى كه از همان آغاز بعثت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله بر همگان آشكار بوده و به اصطلاح جزء ضروريات و بديهيّات بوده است و هركس به اندازه فكر و انديشه و معلومات خود چيزى از آن را درك مى‌نمود. مانند:

فلسفه تحريم دروغ، خيانت، تهمت، قتل نفس، سرقت، ظلم و ستم، كم‌فروشى و تقلّب در معاملات و همچنين فلسفه امر به عدالت، پاكى، درستى، كمك به مستمندان، دفاع از ستمديدگان، نيكى به والدين، بستگان و همسايگان و امثال اينها كه هر كسى در هر پايه‌اى از معلومات، در هر عصر و زمان باشد، فلسفه و سرّ اين احكام را درمى‌يابد. بر همين اساس و به جهت ادراك عقل نسبت به فلسفه بسيارى از احكام است كه در آن روايت معروف از عقل به «حجّت باطنه» تعبير شده است:

«إنّ للَّهِ على النّاس حجّتين حجّة ظاهرة و حجّة باطنة ...». [1]

درباره تأثير اجتماعى روزه در حديث پرمحتوايى از امام صادق عليه السلام مى‌خوانيم كه در پاسخ سؤال هشام بن حكم از فلسفه روزه فرمود:

«انّما فرض اللَّه الصيام ليستوى به الغنيّ و الفقير و ذلك انّ الغنيّ لم يكن ليجد مسّ الجوع فيرحم الفقير ...

؛ خداوند روزه را براى اين واجب كرد كه ميان ثروتمند و فقير مساوات برقرار گردد، چرا كه شخص ثروتمند هرگز ناراحتى گرسنگى را درك نمى‌كند تا به فكر مستمندان باشد و به آنها ترحم نمايد». [3]

و درباره اثر بهداشتى روزه و تأمين سلامت جسم انسان‌ها و مصون و محفوظ ماندن از بيمارى‌هاى گوناگون در حديثى از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله مى‌خوانيم:

«صوموا تصحّوا

؛ روزه بگيريد تا سالم باشيد». [4]

نظير اين احكام، فراوان است به گونه‌اى كه كتابى نيز بر اين اساس به وسيله يكى از بزرگترين محدّثان شيعى يعنى «شيخ صدوق» (م 381) به نام «علل الشرايع» نوشته شده است.

[1]. كافى‌، ج 1، ص 16.

[2]. بقره، آيه 183.

[3]. وسائل الشيعة، ج 7، ص 3، ح 1.

[4]. سيرى در فلسفه احكام‌، ص 122.