علوم پيش نياز اجتهاد

پيشگفتار:

در اين بخش به پنج مطلب اشاره مى‌شود:

1. اجتهاد از نظر لغت‌

2. اجتهاد از نظر اصطلاح‌

3. اقسام اجتهاد

4. مقصود از اجتهاد در عنوان بحث‌

5. لزوم فراگيرى بعضى از علوم پيش نياز

1. اجتهاد از نظر لغت‌

اجتهاد در لغت از ريشه «جَهْد» به فتح جيم، يا از «جُهد» به ضمّ جيم است؛ فيّومى مى‌گويد: «الجُهد بالضم فى الحجاز و بالفتح فى غيرهم الوسع و الطاقة» [1] و نظر ابن فارس چنين است: «الجيم و الهاء و الدال، أصله المشقة ... و الجُهد الطاقة» [2] و ابن منظور مى‌گويد: «الجَهْد و الجُهد بمعنى الطاقة» يعنى جَهْد و جُهد به معناى قدرت و توانايى است و در همين كتاب آمده كه «جَهْد» به معناى سختى و رنج است و «جُهد» به معناى طاقت و توانايى است. [3]

راغب اصفهانى مى‌گويد: «الجَهْد و الجُهد الطاقة و المشقّة»، نيز: «الجَهْد الطاقة» و «الجُهد الوسع‌» و سرانجام گفته است: «الاجتهاد أخذ النفس ببذل الطاقة و تحمّل المشقة [4]؛ اجتهاد آن است كه انسان در انجام كارى نهايت طاقت و توان خويش را به كار گيرد و رنج‌ها و سختى‌ها را تحمّل كند».

حق آن است كه تحمّل مشقّت و سختى از لوازم به كار گرفتن نهايت قدرت و توان است. اجتهاد در لغت به معناى استفاده كردن از تمام قدرت و توان است كه لازمه‌اش در رنج و سختى قرار گرفتن مى‌باشد. [5]

آيه شريفه: «لا يَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ» [6] به همين معنا اشاره دارد، يعنى بيش از توان نمى‌يابند. و در

[1]. مصباح المنير، مادّه «جهد».

[2]. مقاييس اللغه‌، مادّه «جهد».

[3]. لسان العرب‌، مادّه «جهد».

[4]. مفردات‌، ماده «جهد».

[5]. أنوار الاصول‌، ج 3، ص 596.

[6]. توبه، آيه 79.