نمى‌پيمود، و در نهايت مطرود و منفور معبودش قرار نمى‌گرفت.

اوّلين قدم عبوديّت معرفت و شناخت خداوند متعال است، و ريشه معرفة اللّه اعتقاد به توحيد در تمام شاخه‌هاى آن است، [1] و شيطان فاقد اين گوهر گرانبها بود.

مسلمانان را از جهتى مى‌توان به سه دسته تقسيم كرد:

گروهى، هر چند قليل، به مقام عبوديّت رسيده، و عابد نيز هستند.

عدّه‌اى فراوان فقط عابدند، و بهره كافى از عبوديّت نبرده‌اند، و گروه سوّم از هيچ يك نصيبى ندارند.

حيله‌هاى دروغين به نام حيله‌هاى شرعى به كار گروه سوّم نمى‌آيد؛ زيرا آنان سر بر طاعت شيطان نهاده، و در مكتب شيطان تمام گناهان مباح است و نيازى به حيله‌هاى شرعى نمى‌باشد.

گروه دوّم، كه هنوز در بندگى هواى نفس خويشند، هر چند در ظاهر چهره عبوديّت دارند، ولى براى رسيدن به خواهش دل و تمنّاى نفس خويش، به هر راه‌كار و حيله‌اى متمسّك مى‌شوند. چه آن راه‌كار مشروع باشد، يا مورد رضاى پروردگار نباشد.

امّا گروه اوّل، كه طبق فرمايش امام صادق عليه السّلام تمام فكر و ذكر آنها كسب رضايت پروردگار در سايه عمل به واجبات و ترك كارهاى حرام است‌ [2]، هر چند از حيله‌ها و چاره‌جويى‌هايى كه مشكلات را آسان مى‌كند، و محروميّتها را بر مى‌چيند، و تنگناها را فراخ مى‌نمايد، ناخشنود نيستند؛ امّا تنها راه‌كارهايى را مى‌پسندند كه مورد رضايت‌

[1]. ميزان الحكمة، باب 2488، حديث 11614.

[2]. ميزان الحكمة، باب 2489، حديث 11615.