فرضيّه تقدير و بخت‌

فرضيّه ديگرى كه از طرف دو جامعه شناس به نام‌ «سمنر» و «كلر» اظهار شده و با اصرار و تأكيد از آن دفاع كرده‌اند، گرايش به مذهب بر اثر اعتقاد به مسأله‌ «تقدير و بخت» به تعبير خودشان و يا «بخت و اقبال» به تعبير بعضى ديگر مى‌باشد.

آن دو در كتاب خود چنين مى‌گويند:

«عامل تقدير، به خصوص جنبه منفى آن يعنى «بخت و تقدير بد» دوران طفوليّت نژاد بشر را مملوّ از وحشت و هراس ساخته و دورنماى خوف‌ناكى براى هميشه در مقابل ديدگانش مجسّم ساخته است» [1].

آنها معتقدند كه در گذشته، انسانهاى نخستين، پيوسته از مسأله بد اقبالى نگران و متوحّش بوده و فكرشان هميشه متوجّه اين بوده است كه براى جلوگيرى از بد اقبالى و تأمين‌ «بخت موافق» تدبيرى بينديشند.

سپس اين دو اضافه مى‌كنند كه انسان اوّلى به طور مسلّم ضمن تلاش براى تجزيه و تحليل و شناخت عوامل خوشبختى و بدبختى چون عقلش به جايى نمى‌رسيد آن را وابسته به قواى ما فوق طبيعى مى‌دانست؛ و به اين ترتيب آنها معتقدند مذهب در مقابل يك نيازمندى صريح به وجود آمده و اين نيازمندى‌

[1]. جامعه‌شناسى، ص 206 و 207 با تلخيص.