2- محتواى ژرف و جامعيّت نهج البلاغه‌

از امتيازات فوق العاده نهج البلاغه كه هر خواننده آگاهى در همان لحظات نخستين با آن آشنا مى‌شود، مسأله جامعيّت و تنوّع عجيب آن است، به طورى كه انسان باور نمى‌كند يك فرد بتواند اين همه گفتار نغز و سخنان شيرين و حساب شده و دقيق در موضوعات كاملا مختلف بلكه متضاد گردآورى كند و مسلّما اين كار از غير امير مؤمنان على (ع) كه قلبش گنجينه اسرار الهى و روحش اقيانوس عظيم علم و دانش است، ساخته نيست.

باز در اين جا به گواهى چند نفر از دانشمندان اشاره مى‌كنيم:

1- بد نيست از كلام نويسنده معروف و پيشواى بزرگ اهل سنّت «شيخ محمد عبده» آغاز كنيم، او ترسيم جالبى از حال خويش به هنگام نخستين برخورد با خطبه‌ها و نامه‌هاى گوناگون نهج البلاغه و كلمات قصار دارد كه بسيار گويا و رساست، مى‌گويد:

«هر زمان از بخشى از نهج البلاغه به بخش ديگر منتقل مى‌شدم، احساس مى كردم منظره‌ها كاملا عوض مى‌شود گاه خود را در عالمى مى‌ديدم كه ارواح بلند معانى در لباسهاى زيبايى از بهترين عبارات در گرداگرد نفوس پاك در گردشند و به قلوب صاف نزديك مى‌شوند، راه راست را به آنها الهام مى‌كنند و مسير وصول به هدف را نشان مى‌دهند و از لغزشگاهها بر حذر داشته، به جاده‌هاى فضل و كمال رهنمون مى‌شوند.