بپذيرند و از خلافت معذورش دارند خود به هنگام مرگ، عروس خلافت را براى ديگرى كابين بست چه قاطعانه پستانهاى اين ناقه را هر يك به سهم خود دوشيدند.

سرانجام آن را در اختيار كسى قرار داد كه جوّى از خشونت و سختگيرى بود با اشتباه فراوان و پوزش طلبى. كسى كه با اين حوزه خلافت سر و كار داشت به كسى مى‌ماند كه بر شتر سركشى سوار گردد، اگر مهار آن را محكم بكشد پرده‌هاى بينى شتر پاره مى‌شود و اگر آن را آزاد بگذارد در پرتگاه سقوط مى‌كند. به خدا سوگند به خاطر اين شرايط، مردم گرفتار عدم تعادل و سركشى و عدم ثبات و حركات نامنظم شدند من كه اوضاع را چنين ديدم صبر و شكيبايى پيشه كردم، با اين كه دورانش طولانى و رنج و محنتش شديد بود.

شرح و تفسير

دوران خليفه دوّم‌

امام (ع) در بخش ديگرى از اين خطبه به دوران خليفه دوّم اشاره كرده، مى‌فرمايد: «اين وضع همچنان ادامه داشت تا نفر اوّل به راه خود رفت (و سر به تيره تراب نهاد)» (حتّى مضى الاوّل لسبيله) همان راهى كه همه مى‌بايست آن را بپيمايند. [1] سپس مى‌افزايد: «و او بعد از خودش خلافت را به آن شخص (يعنى عمر) پاداش داد!» (فادلى بها الى فلان بعده).

«ادلى» از ماده «دلو» گرفته شده است و همان گونه كه با دلو و طناب آب را از

[1] او در سال 13 هجرى بعد از حدود 2 سال و 3 ماه خلافت، در ماه جمادى الاخرى چشم از جهان فرو بست (مروج الذهب، جلد 2، صفحه 304، چاپ چهارم).