پيامبر (ص) در امر خلافت براى مسلمين پديد آمد اشاره مى‌فرمايد.

نخست شكايت خود را از نخستين مرحله خلافت بيان مى‌دارد و مى‌فرمايد:

«به خدا سوگند او پيراهن خلافت را بر تن كرد در حالى كه خوب مى‌دانست موقعيّت من در مسئله خلافت همچون محور سنگ آسياست! (كه بدون آن هرگز گردش نمى‌كند)» (اما و اللّه لقد تقمّصها [1] فلان و انّه ليعلم انّ محلّى منها محلّ القطب من الرّحا [2]).

بدون اشكال مرجع ضمير «تقمّصها» خلافت است و تعبير به «قميص» (پيراهن) شايد اشاره به اين نكته باشد كه او از مسئله خلافت به عنوان پيراهنى براى پوشش و زينت خود بهره گرفت در حالى كه اين آسياب عظيم، نياز به محور نيرومندى دارد كه نظام آن را در حركت شديدش حفظ كند و از انحراف باز دارد و در نوسانات و بحرانها، حافظ آن باشد و به نفع اسلام و مسلمين بچرخد. آرى خلافت پيراهن نيست، سنگ آسياى گردنده جامعه است، خلافت نياز به محور دارد، نه اين كه كسى او را بر تن كند و پوشش خود قرار دهد.

سپس دليل روشنى براى اين معنى ذكر مى‌كند كه به هيچ وجه قابل انكار نيست، مى‌فرمايد: «سيلهاى خروشان و چشمه‌هاى (علم و فضيلت) از دامنه كوهسار وجودم پيوسته جارى است و مرغ (دور پرواز انديشه) به قلّه (وجود) من نمى‌رسد» (ينحدر [3] عنّى السّيل، و لا يرقى الىّ الطّير).

تعبير به «ينحدر، فرو مى‌ريزد و پايين مى‌آيد»، «و لا يرقى، بالا نمى‌رود» كه در دو جهت مختلف و در برابر هم قرار گرفته بيانگر نكته لطيف و ظريفى است و

[1] «تقمّص» از ماده «قميص» به معنى پيراهن است و «تقمّص» به معنى «پيراهن بر تن كرد» مى‌باشد.

[2] «الرّحى» به معناى سنگ آسياب است. اين ماده به صورت ناقص واوى و ناقص يايى هر دو استعمال شده است.

[3] «ينحدر» از ماده «انحدار» به معنى فرو ريختن و سرازير شدن به صورت كثرت و زيادى است.