رد كرد، چون حال و هوايى كه امام (ع) را براى بيان آن سخنان آتشين و حسّاس آماده كرده بود تغيير يافت، زيرا كسى از ميان جمعيّت برخاست و نامه‌اى به دست حضرت داد و فكر امام (ع) را به مسائل ديگرى متوجّه ساخت.

2- زمان صدور: در مورد زمان صدور اين خطبه در ميان شارحان نهج البلاغه گفتگوست، بعضى مانند «محقق خويى» معتقدند: از محتواى خطبه و همچنين اسناد و طرق آن استفاده مى‌شود كه اين سخنان را در اواخر عمر شريفش بعد از ماجراى جنگ «جمل و صفّين و نهروان» و پيكار با «ناكثين و قاسطين و مارقين» ايراد فرموده‌ [1] و انصافا محتواى خطبه نيز اين نظر را تأييد مى‌كند.

3- مكان ايراد خطبه: جمعى از شارحان نهج البلاغه از ذكر مكان صدور خطبه خاموشند ولى بعضى معتقدند كه امام (ع) آن را بر فراز منبر «مسجد كوفه» ايراد فرموده و «ابن عباس» مى‌گويد: «امام (ع) آن را در «رحبه» ايراد فرمود [2] و اين در موقعى بود كه سخن از مسأله خلافت به ميان آمد، طوفانى در قلب مبارك امام (ع) برخاست و اين سخنان را ايراد فرمود».

4- سند خطبه: در مورد سند خطبه نيز گفتگوست. بعضى گفته‌اند: اين خطبه از خطبه‌هاى متواتر است و بعضى به عكس، گفته‌اند اين خطبه از على (ع) نيست و او هرگز از مسأله خلافت شكايت نكرده، بلكه ساخته و پرداخته «سيّد رضى» مى‌باشد.

شارح معروف، «ابن ميثم بحرانى» مى‌گويد: اين دو ادعا هر دو باطل و در طريق افراط و تفريط است. سند خطبه به حدّ تواتر نرسيده و از طرفى اين ادعا كه‌

[1] منهاج البراعة فى شرح نهج البلاغه، جلد 3، صفحه 32.

[2] رحبه در اصل به معنى مكان وسيع است و به عقيده بعضى، نام يكى از محلات كوفه بوده، در حالى كه بعضى ديگر معتقدند نام يك آبادى است در حدود هشت فرسخى كوفه (مجمع البحرين و مراصد الاطلاع).