پست‌ترى كه از خاك آفريده شده است دادى! او چنين مى‌پنداشت كه آتش برتر از خاك است در حالى كه خاك سرچشمه انواع بركات و منبع تمام موادّ حياتى و مهمترين وسيله براى ادامه زندگى و در بردارنده انواع معادن و جواهر است ولى آتش چنين نيست. درست است كه آتش و حرارت نيز يكى از وسايل زندگى است ولى بى‌شك نقش اصلى را موادّ موجود در خاك بر عهده دارد و آتش وسيله‌اى براى تكامل آنهاست.

در بعضى از روايات آمده است‌ [1] كه يكى از دروغهاى ابليس اين بود كه آتش را برتر از خاك مى‌دانست در حالى كه آتش معمولا از درختان يا مواد چرب به دست مى‌آيد و مى‌دانيم درختان از خاكند و چربيهاى گياهى و حيوانى نيز همه (به واسطه) از زمين گرفته شده است.

اضافه بر اين، امتياز آدم تنها به خاطر برترى خاك بر آتش نبود، بلكه امتياز اصلى او همان روح والايى بود كه خداوند با تعبير «وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي» به او بخشيده بود. به فرض كه مادّه نخستين شيطان از مادّه نخستين آدم برتر باشد دليل بر اين نمى‌شود كه در برابر آفرينش آدم با آن روح الهى و مقام نمايندگى پروردگار سجده و خضوع نكند و شايد شيطان همه اينها را مى‌دانست ولى كبر و غرور و خودپسندى به او اجازه اعتراف به حقيقت را نمى‌داد.

4- توجيهات بى‌اساس ناآگاهان‌

بعضى از فلاسفه- آن گونه كه ابن ميثم بحرانى (رحمة اللّه عليه) در شرح نهج البلاغه‌اش نقل مى‌كند- تمام آنچه را در داستان آفرينش آدم و سجده فرشتگان و سركشى و نافرمانى ابليس آمده است تأويل و توجيه كرده و بر مفاهيمى غير از

[1] به تفسير نور الثقلين، جلد 4، صفحه 472، حديث 93 مراجعه شود.