بخش دوّم: ارمغان بزرگ!

چگونه نيروى تفكر در پرتو ايمان مذهبى احيا مى‌شود؟

منظور اين است كه در اين بحث فشرده و كوتاه ببينيم دين و مذهب به عنوان يك مكتب آسمانى؛ براى انسانها چه ارمغانى آورده است؟ محصولات اين مكتب چه بوده؛ وچه نوع تحولى دراجتماع، و در افكار انسانى مى‌تواند بوجود آورد. قبلًا لازم است دين و مذهب را به طور ساده و روشن تعريف كنيم:

اگر بخواهيم به زبان ساده دين و مذهب را، در يك عبارت كوتاه معنا كنيم، بايد بگوييم:

«دين مجموعه‌اى از عقايد و افكار و قوانين و سنن و عاداتى است، كه انسان در پرتو آنها فضايل انسانى را پيدا مى‌كند، و بشريت او كاملتر مى‌شود؛ و زندگانى او بر اساس صلح و سعادت و آرامش بنا مى‌گردد؛ و آماده زندگى عاليترى در جهان ديگر مى‌شود» مجموع اين عقايد و آن قوانين و آن سنن و آداب، دين و مذهب است.

در عبارات دانشمندان علم عقايد و علماى كلام تفسير كوتاهى براى دين كرده‌اند كه در سه جمله خلاصه شده:

گفته‌اند دين عبارت است از: «التصديق بالجنان و الاقرار باللسان والعمل بالاركان‌؛ يعنى ايمان به قلب، و اقرار به زبان، و عمل به دستورات و برنامه‌ها». اين ايمان قلبى و اين شهادت زبانى و آن عمل خارجى، مجموعه آنها همان چيزى است كه نامش را دين و مذهب مى‌گذاريم.

جنان (به فتح) از نظر لغت به معناى قلب است، و جنان (به كسر) جمع «جنت» يعنى باغ مى‌باشد.

البتّه همه اينها از يك ماده مشتق شده است «جنان» و «جنان» و «جن» و «جنت» و «جنون» همه اينها به معناى پوشيدن است، چون هر كدام از اينها تناسبى با مفهوم پوشش و پوشيدن دارد.

همچنين به جنين مى‌گويند «جنين» براى اين‌كه در عالم رحم پوشيده است، به باغ مى‌گويند «جنت» براى اين‌كه زمين‌هاى آن زير درخت‌ها پوشيده است، به مجنون مى‌گويند «مجنون» براى اين‌كه عقلش پوشيده است و پرده بر روى عقلش افتاده است؛ به قلب جنان مى‌گويند، براى اين‌كه در سينه انسانها نهفته و پوشيده است، به موجود پنهانى مى‌گويند، «جن» چون از نظرها پوشيده است.

اما اگر بخواهيم يك مقدار؛ عميقتر در اين زمينه مطالعه كنيم و مفهوم مذهب را به صورت عالى‌ترى تشخيص دهيم بايد بگوييم: حقيقت مذهب و دين، همان‌ تسليم مطلق در مقابل خداست.

حقيقت دين در همين جمله خلاصه مى‌شود، تسليم مطلق در برابر خدا، در برابر فرمان خدا، و به معناى ديگر حقيقت دين و مذهب: تسليم در برابر واقعيّات جهان هستى‌ و حقايق عالم وجود است، اگر كسى در