فكر خام و ناپخته‌ايست كه حاكى از عدم تجربه در امور اجتماعى است؛ زيرا با در نظر گرفتن توسعه و رواج كامل بردگى در آن روز و سر و كار غالب مردم با خريد و فروش بنده‌ها، برده‌ها در صورت آزادى ناگهانى به صورت يك جمعيّت بيكار و بى‌پناه در مى‌آمدند، پر واضح است كه چنين حكمى هرگز قابل اجرا نبود.

راستى عجيب است بعد از قرنهاى متمادى در آمريكا مى‌خواهند بردگى را الغا كنند، يك جنگ خونين چهار ساله درگير مى‌شود كه عدّه زيادى را به خاك و خون مى‌كشد، با اين حال چطور مى‌توان باور كرد كه قانون الغاى دفعى بردگى هنگام ظهور اسلام، در آن دنياى تاريك وآشفته قابل عمل باشد و عكس العمل‌هاى سختى توليد نكند.

خلاصه اين‌كه: اگر دقت كنيم مى‌بينيم برنامه‌اى را كه اسلام براى آزادى برده‌ها در نظر گرفته يك برنامه متين ومؤثر است و از توليد هرگونه عكس العملى محفوظ است.

انعكاس در افكار ديگران‌

در اين‌جا مناسب مى‌دانم قضاوتى را كه «جرجى زيدان‌» مورخ معروف مسيحى در كتاب «تاريخ تمدن اسلام‌» در اين باره مى‌كند را از نظر خواننده محترم بگذرانم، او مى‌گويد:

«اسلام به بردگان فوق العاده مهربان است، پيغمبر اسلام صلى الله عليه و آله درباره بردگان سفارش بسيار نموده، از آن جمله مى‌فرمايد: «كارى كه برده تاب آن را ندارد به او واگذار نكنيد و هرچه خودتان مى‌خوريد به او بدهيد» در جاى ديگر مى‌فرمايد: «به بندگان خود كنيز و غلام نگوييد، بلكه آنها را «پسرم و دخترم خطاب كنيد».

قرآن نيز درباره بردگان سفارش كرده و مى‌گويد: «خدا را بپرستيد، براى او شريكى مگيريد، با پدر و مادر و خويشاوندان و يتيمان و بينوايان و همسايگان نزديك و دور، و دوستان وآوارگان و «بردگان‌» جز نيكوكارى رفتارى نداشته باشيد، زيرا خداوند از خودپسندان بيزار است». [1]

ريشه بردگى‌

آخرين ايرادى را كه ممكن است در موضوع بردگى بر اسلام بگيرند اين است كه: درست است اسلام برنامه وسيعى براى آزادى بردگان ترتيب داده؛ ولى معلوم نيست چرا اسلام وسيله‌اى براى ايجاد بردگى بدست مردم مى‌دهد، و اجازه مى‌دهد اسيران جنگى را سربازان مسلمان به عنوان «برده» خريد و فروش كنند؟!

اين آخرين چيزى است كه ممكن است به ما بگويند اما اگر در قضاوت عجله نكنيم و با دقت مطلب را

[1]. ترجمه تاريخ تمدن جرجى زيدان، ج 4، ص 54.