«بى‌نيازى» خواهد شد؟ آيا اگر بى‌نهايت «هيچ» را روى هم بگذاريم چيزى خواهد شد؟ آيا اگر بى نهايت «صفر» را كنار هم بچينيم، تبديل به عدد مى‌شود!؟ بنابراين سلسله علّت و معلول تا متّكى به يك علّت ازلى و اصلى نباشد به وجود نمى‌آيد.

نتيجه اين‌كه، عقيده به وجود يك علّت ازلى و نخستين قدر مشترك ميان مكتب الهيّون و ماترياليستهاست، و تنها اختلاف اين دو مكتب در اين است كه آيا علّت نخستين داراى‌ «عقل و علم و خرد» است و يا فاقد اينهاست، مادّى‌ها منكر وجود عقل و خرد در علّت نخستين هستند و آن را مادّه فاقد اين امور معرفى مى‌كنند، در حالى خدا پرستان مبدأ اوّلى جهان را داراى علم، و حكمت و خردى بى‌پايان مى‌دانند.

راه‌هاى خداشناسى‌

براى شناخت خدا راه‌هاى متعدّدى وجود دارد كه در اينجا به چند نمونه از آنها اشاره مى‌كنيم:

راه اوّل: مطالعه نظام آفرينش‌

نخستين راه خداشناسى مطالعه در نظام هستى است، بدين منظور بايد به موجودات و نمودهاى مختلف جهان نگاه كرده و ببينيم، آيا در چهره موجودات، آثار عقل و خردِ علّت نخستين ديده مى‌شود يا آثار نبود آن؟

آيا ساختمان چشم انسان و طرز قرار گرفتن عدسى چشم، و شبكيّه، و پرده‌هاى مختلف آن، گواهى نمى‌دهد كه سازنده چشم، از «قوانين‌