گام ديگر براى تهذيب اخلاق، توجّه به عبادات و نيايشهاست.
براى پى بردن به تأثير عبادت و نيايش در تهذيب نفوس و پرورش فضائل اخلاقى، قبل
از هر چيز بايد با مفهوم و حقيقت عبادت آشنا شد.
گرچه بحث درباره حقيقت عبادت سخنى مبسوط و گسترده را مىطلبد و بزرگان در
تفسير و اخلاق و فقه و حديث درباره آن سخن بسيار گفتهاند، امّا در يك اشاره كوتاه
چنين مىتوان گفت: براى يافتن حقيقت عبادت بايد به واژه «عبد» و مفهوم آن كه ريشه
اصلى عبادت است توجّه نمود.
«عبد» از نظر لغت به انسانى گفته
مىشود كه سر تا پا تعلّق به مولا و صاحب خود دارد؛ ارادهاش تابع اراده او، و
خواستش تابع خواست اوست؛ در برابر او خود را مالك چيزى نمىداند و در اطاعت او
سستى بخود راه نمىدهد.
بنابراين، عبوديّت اظهار آخرين درجه خضوع در برابر كسى است كه همه چيز از
ناحيه اوست، و بخوبى مىتوان نتيجه گرفت كه تنها كسى مىتواند «معبود» باشد كه
نهايت انعام و اكرام را كرده است و او كسى جز خدا نيست!
به تعبير ديگر، و از بُعد ديگر- «عبوديّت» نهايت اوج تكامل روح يك انسان و قرب
او به خداست، و عبوديّت تسليم مطلق در برابر ذات پاك اوست؛ عبادت تنها ركوع و سجود
و قيام و قعود نيست، بلكه روح عبادت تسليم بىقيد و شرط در برابر كمال مطلق و ذات
بىمثالى است كه از هر عيب و نقص مبرّاست.
بديهى است چنين عملى بهترين انگيزه توجّه به كمال مطلق و پرهيز از هرگونه
آلودگى و ناپاكى است؛ چرا كه انسان سعى مىكند خود را به معبود خويش نزديك و
[1]. محجّة البيضاء، جلد 5، صفحه 112
تا 114 (باتلخيص)
اسم الکتاب : اخلاق در قرآن المؤلف : مكارم شيرازى، ناصر الجزء : 1 صفحة : 335