كوتاه سخن اين كه: «مشارطه» از گامهاى مهمّى است كه براى تهذيب اخلاق برداشته
مىشود؛ و بدون آن، ابرهاى تيره و تار غفلت و غرور، سايه تاريك و شوم خود را بر دل
و جان آدمى مىافكند، و نجات او بسيار مشكل است.
گام سوم: مراقبه
«مراقبه» از ماده «رَقَبَه» به معنى
«گردن»، گرفته شده و از آنجا كه انسان به هنگام نظارت و مواظبت از چيزى گردن
مىكشد، و اوضاع را زير نظر مىگيرد، اين واژه بر معنى نظارت و مواظبت و تحقيق و
زير نظر گرفتن چيزى، اطلاق شده است.
اين واژه در تعبيرات علماى اخلاق در مورد «مراقبت از خويشتن» به كار مىرود، و
مرحلهاى است بعد از «مشارطه» يعنى انسان بعد از عهد و پيمان با خويش براى طاعت
فرمان الهى و پرهيز از گناه بايد مراقب پاكى خويش باشد، چرا كه اگر غفلت كند، ممكن
است تمام شرط و پيمانها به هم بريزد.
البتّه پيش از آن كه انسان مراقب خويش باشد، فرشتگان الهى مراقب اعمال او
هستند؛ قرآن مجيد مىفرمايد:: «وَ انَّ
عَلَيْكُمْ لَحَافِظينَ؛ بىشك حافظان و مراقبانى بر
شما گمارده شده است (كه اعمال شما را به دقّت زير نظر دارند)!» (سوره انفطار، آيه 10)
در اينجا منظور از «حافظين» همان حافظان و مراقبان اعمال است به قرينه آيات
بعد كه مىفرمايد: