مادَعَوْتَهُ الَيْهِ فَيَرْجِعَ عَنْهُ؛

خداوند به يكى از پيامبران وحى فرستاد كه به فلان شخص بگو به عزّتم سوگند اگر آن قدر مرا بخوانى كه بندهاى تو از هم جدا شود، دعوت دعاى تو را اجابت نمى‌كنم (و توبه‌ات را نمى‌پذيرم)، تا كسانى را كه به خاطر دعوت تو منحرف شده‌اند واز دنيا رفته‌اند زنده كنى و از راه خطا باز گردند!» [1]

اين حديث بخوبى نشان مى‌دهد كه مسأله اصلاح و جبران تا چه حد گسترده است و بدون آن توبه بيشتر جنبه صورى يا مقطعى خواهد داشت.

آخرين سخنى كه در اين جا لازم به ذكر است اين است كه كسانى كه در برابر انبوه گناهان تنها به ذكر استغفار قناعت مى‌كنند، بى آن كه اركان و شرايط آن را تحصيل نمايند گويى خود را به سخريّه مى‌كشند و يا توبه و استغفار را استهزا مى‌نمايند.

به همين دليل، در روايتى از امام باقر عليه السلام مى‌خوانيم كه فرمود:

«التَّائِبُ مِنَ الذَّنْبِ كَمَنْ لاذَنْبَ لَهُ، وَ الْمُقيمُ عَلَى الذَّنْبِ وَ هُوَ مُسْتَغْفِرٌ مِنْهُ كَالْمُسْتَهْزِءُ؛

كسى كه از گناه خويش توبه (كامل و جامع الشّرايط) كند، مانند كسى است كه گناهى از او سر نزده، امّا كسى كه گناه را ادامه مى‌دهد در حالى كه از آن استغفار مى‌كند، مانند كسى است كه استهزاء مى‌نمايد. [2]

5- قبولى توبه عقلى است يا نقلى؟

همه علماى اسلام اتّفاق نظر دارند كه توبه اگر جامع الشّرايط باشد در پيشگاه خداوند مقبول است. و آيات و روايات نيز بوضوح بر اين مطلب دلالت مى‌كند، ولى در اين كه آيا قبول توبه عقلى يا عقلايى يا نقلى است، بحثهايى وجود دارد.

جمعى معتقدند: سقوط عقاب و مجازات الهى بعد از توبه، جنبه تفضّل دارد؛ اگر خداوند اراده كند بعد از توبه گناه بنده‌اش را نبخشد كاملًا ممكن است همان گونه كه در ميان مردم نيز معمول است كه اگر كسى در حقّ ديگرى ظلم كند، سپس عذر خواهى نمايد، مى‌تواند او را ببخشد يا نبخشد.

در حالى كه جمعى ديگر سقوط عقاب را به وسيله توبه واجب و لازم دانسته‌اند، حتّى‌

[1]. بحار، جلد 69، صفحه 219

[2]. اصول كافى، جلد 2 (باب التّوبه، حديث 10) صفحه 435