فصل يازدهم: آمادگيهاى لازم براى پرورش فضائل اخلاقى‌

اضافه بر آنچه تاكنون براى پيشرفت برنامه تهذيب اخلاق گفته‌ايم، امور ديگرى وجود دارد كه تأثير بسزائى در مبارزه با رذائل اخلاقى و تقويت اصول فضائل در وجود آدمى دارد كه از جمله امور زير را مى‌توان برشمرد:

1- پاك بودن محيط

بى‌شك وضع محيط اجتماعى زندگى انسان اثر فوق‌العاده‌اى در روحيّات و اعمال او دارد چرا كه انسان بسيارى از صفات خود را از محيط كسب مى‌كند. محيطهاى پاك غالباً افراد پاك پرورش مى‌دهد و محيطهاى آلوده غالباً افراد آلوده.

درست است كه انسان مى‌تواند در محيط ناپاك، پاك زندگى كند و بعكس در محيطهاى پاك سير ناپاكى را طى كند و به تعبير ديگر، شرايط محيط علّت تامّه در خوبى و بدى افراد نيست ولى تأثير آن را به عنوان يك عامل مهمّ زمينه ساز نمى‌توان انكار كرد.

ممكن است كسانى قائل به جبر محيط باشند- همان گونه كه هستند- ولى ما هر چند جبر را در تمام اشكالش نفى مى‌كنيم امّا تأثير قوىّ عوامل زمينه ساز را هرگز انكار نخواهيم كرد.

با اين اشاره كوتاه به قرآن باز مى‌گرديم و آياتى را كه درباره تأثير محيط در شخصيّت‌