محيط آلوده و تمام امورى كه به پيشرفت مفاسد اخلاقى در وجود انسان كمك مى‌كند، ضرورت دارد.

در طبّ جسمانى گاه نياز به جرّاحى مى‌افتد و طبيب جرّاح با چاقوى جرّاحى به درمان بيمار مى‌پردازد، در طبّ روحانى نيز چنين مواردى پيش‌بينى شده است؛ حدود و تعزيرات و مجازاتهاى گوناگون در برابر پاره‌اى از اعمال منافى اخلاق نيز به منزله جرّاحى است.

در طبّ جسمانى دو مرحله مشخّص ترسيم شده، طبّ پيشگيرى و طبّ درمانى كه معمولًا از اوّلى به عنوان بهداشت، و از دومى به عنوان درمان تعبير مى‌كنند، در طبّ روحانى و اخلاقى نيز همين دو مرحله وجود دارد، و معلّمان اخلاق از يك سو براى درمان آلودگان برنامه‌ريزى مى‌كنند؛ و از سوى ديگر، براى پيشگيرى از آلودگى سالمان.

تعبيرهايى كه در خطبه 108 نهج‌البلاغه درباره شخص پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله وارد شده بود كه هم سخن از مرهمها به ميان آمده بود، و هم ابزار داغ كردن و سوزاندن زخمها، بيانگر تنوّع درمانها در طبّ اخلاقى همانند طبّ جسمانى است.

در طبّ جسمانى، يك رشته دستورهاى كلّى براى درمان بيماريها است و يك رشته دستورهايى كه ويژه هر يك از بيماريها مى‌باشد؛ در طبّ روحانى نيز همين گونه است؛ توبه، ذكر خدا، نماز و روزه و عبادات ديگر، و محاسبه و مراقبه، اصول كلّى درمانند؛ و در هر يك از بيماريهاى اخلاقى نيز دستورهاى ويژه‌اى در روايات اسلامى و كتب اخلاقى وارد شده است.

ديدگاه سوم‌

، ديدگاه سير و سلوك است.

در اين ديدگاه، انسانها به مسافرانى تشبيه شده‌اند كه از نقطه عدم به راه افتاده و به سوى لقاءاللَّه و قرب ذات پاك حق كه از هر نظر بى‌نهايت است پيش مى‌روند.

در اين سفر روحانى مانند سفرهاى جسمانى دليل راه و مركب و زاد و توشه و نفى‌