هر وقت اراده مى‌كنم كه دستم را بلند كنم، مى‌بينم كه اراده غير مادّى من، دست مرا- كه عضوى مادّى است- حركت مى‌دهد.

اين مطلب چطور صورت مى‌گيرد؟ نيروهاى عقلى من با چه واسطه‌اى تبديل به نتيجه مادّى مى‌شود؟ كسى پيدا نمى‌شود كه به اين سؤالات پاسخ دهد؟! جواب دهيد به من اى آقايان! ... ولى همين قدر كافى است كه من مى‌توانم ده سال در مورد مجهولات سؤال كنم ولى شما هيچ يك از آنها را نتوانيد جواب دهيد!».

«ويليام جمس» پس از بحث جالبى درباره پيشرفت علوم و وضع آينده علم مى‌گويد:

«علم ما همچون قطره است ولى جهل ما يك درياى عظيم! تنها چيزى كه ممكن است به طور مؤكّد گفته شود آن است كه عالم معلومات طبيعى فعلى ما مُحاط (احاطه شده) به عالم وسيع‌ترى از نوع دگر است كه ما تاكنون خواصّ آن را درك نكرده‌ايم‌». [1]

3. آيا اين امور باعث الحاد (كفر) مى‌شود؟

«شارل ريشيه» دانشمند معروف فرانسوى، در كتاب نمودارهاى روحى چنين مى‌گويد:

«در عين اينكه بايد انسان براى علوم امروز احترام فوق العاده‌اى قائل باشد، به طور حتم بايد به اين موضوع نيز معتقد باشد كه علوم امروز هر قدر وسعت و صحّت پيدا كند، باز همواره نواقص بسيار زيادى دارد!».

سپس مثال هايى ذكر كرده و مى‌گويد:

«اگر از يك مرد بربرى، يك دهقان مصرى و يا يك دهاتى روسى درباره معلومات جهان طبيعت، سؤالى كنيم، 110 مطالبى را كه در همين كتاب‌هاى ابتدايى مى‌نويسند، نمى‌دانند؛ و من مى‌دانم كه روزى مى‌آيد كه علماى عصر ما در مقابل دانشمندان آن‌

[1]. فلاماريون؛ قواى طبيعى مجهول.