توضيحى درباره جايگاه خِرد

چنانكه ملاحظه گرديد، در پاره‌اى روايات، «قلب [دل‌]» جايگاه عقل و ادراك معرّفى شده، در حالى كه در پاره‌اى ديگر، «دماغ [مغز]»، جايگاه ادراك دانسته شده است.

آيا اين دو دسته احاديثْ با يكديگر تعارض دارند يا اداراكات انسانى دو جايگاه دارند و «قلب» و «دماغ»، دو مركز شناخت و در عرض يكديگرند؟ يا اينكه دو مركزند و در طول يكديگر واقع شده‌اند؟

پاسخ اين است كه در اين روايات، تعارضى نيست و حلّ مسئله در اين نكته نهفته است كه واژه «قلب»، درنصوص اسلامى به چهار معنا به كار رفته است:

1) تصفيه كننده خون.

2) عقل.

3) جايگاه شناخت شهودى.

4) روح.

«قلب» به معناى چهارم، مبدأ اصلى تمامى ادراكات انسانى است و احاديثى كه قلب را جايگاه خرد مى‌دانند، به اين معنا اشاره دارند. در اين صورت، مغز- كه به حواس پنج گانه مربوط است- در طول قلب قرار دارد، نه در عرض آن.

برپايه اين تصوّر، مى‌توان گفت كه جايگاه عقل، دماغ است؛ زيرا ادراكات انسانى، از