فصل دوم: شيوه شناخت رجال حديث‌

مبحث چهارم: راويان مجهول‌

مراد از راويان مجهول، راويانى هستند كه هويّت آنان ناشناخته مانده و تنها نام آنها را مى‌دانيم و يا هويّت آنها شناخته شده، ليكن از حال آنان، از جهت عدالت، بى‌خبريم و يا حتى مى‌دانيم كه از جهت ظاهر، عادل‌اند؛ ليكن به سبب آن كه كسى آنها را تعديل نكرده، از عدالت باطنى آنها بى خبريم.

از دسته اوّلِ راويان مجهول، به «مجهول العين» تعبير شده است و از دسته دوم، به «مجهول العدالة ظاهراً و باطناً» تعبير شده است و از دسته سوم به «مستور».[1] در اين گفتار بر آنيم كه ابتدا مراد از جهالت نسبت به هويت و شخصيت راوى را بيان كنيم و سپس، اقوال محدّثان را در پذيرش و عدم پذيرش هر يك از سه دسته مذكور، بررسى نماييم؛ اگر چه با توجّه به مطالبى كه در دو بحث «شرايط راوى» و «نشانه‌هاى عدالت راوى» گفته شد، مى‌توان نوع آراى علما را در اين بحث، حدس زد؛ ليكن فايده تفصيل اين بحث، تطبيق عملىِ دو بحث مزبور و بيان نكته‌هايى است كه در كتاب‌هاى مصطلح الحديث نيز به هنگام طرح مستقل اين بحث، بيان شده است و براى سهولت بحث، آرا و مطالب مربوط به هر يك از سه دسته راويان مجهول را جداگانه طرح مى‌نماييم.

الف) راويان مجهول الذات‌

تفسيرى كه جمهور علما براى جهل به هويت راوى ذكر كرده‌اند، آن است كه‌

[1]. تقسيم راويان مجهول به سه دسته مزبور، تقسيم جمهور علماست؛ ليكن ابن حجر در شرح النخبة( ص 99) دو دسته اخير را- كه جهالت به حال آنان تعلّق گرفته-، در يك دسته قرار داده و آن را« مستور» ناميده است. بنا بر اين، از نظر وى، مجهولِ مستور، مجهولى است كه به سبب عدم وجود توثيق براى وى، به عدالت باطنىِ وى علم پيدا نكرده‌ايم؛ چه عدالت ظاهرىِ وى محرز گرديده باشد، و چه آن هم محرز نگرديده باشد و به نظر مى‌رسد كه مناسب‌تر با وضع كتاب‌هاى رجالى از حيث عمل، همين تقسيم باشد؛ زيرا در اكثر كتاب‌هاى رجالى، بين دو دسته اخير، تفكيكى صورت نپذيرفته است، اگر چه تقسيم سه گانه جمهور، از حيث نظرى دقيق‌تر است.